III SA/Kr 34/13

Uzasadnienie

Zaskarżoną przez J. L. decyzją z dnia 14 listopada 2012 r. znak [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta z dnia [...] 2012 r. nr [...] orzekającą o zatrzymaniu skarżącemu prawa jazdy kategorii B, C na okres do czasu stwierdzenia ustania przyczyn zatrzymania.

Jako podstawa prawna decyzji wskazany został przepis art. 5 ust. 3, 3a, 3b i 5 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U.2009.1.7 ze zm.) i art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.2013.267).

Uzasadnienie decyzji wskazuje na następujące okoliczności stanu faktycznego:

Ostateczną decyzją Prezydenta Miasta z dnia [...] 2012 r. znak [...] uznano skarżącego, dłużnika alimentacyjnego, za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, czego konsekwencją był wniosek skierowany do organu pierwszej instancji w piśmie z dnia 14.08.2012r. o zatrzymanie skarżącemu prawa jazdy.

Wniosek ten stał się podstawą do wszczęcia z urzędu ( pismem z dnia 22.08.2012r.) postępowania w sprawie zatrzymania skarżącemu prawa jazdy kat. B i C. Prezydent Miasta wydał w dniu [...] 2012 r. decyzję znak [...] orzekającą o zatrzymaniu skarżącemu prawa jazdy kategorii B, C na okres do czasu stwierdzenia ustania przyczyn zatrzymania, zaznaczając w uzasadnieniu decyzji, że do jej wydania obliguje sam fakt złożenia takiego wniosku o zatrzymanie prawa jazdy.

Odwołując się od ww decyzji, J. L. odniósł się do okoliczności, które spowodowały niepłacenie przez niego alimentów, w szczególności były to powody wynikające z braku pracy i utraty zdrowia wskutek wypadku komunikacyjnego. Podniesione też zostały zarzuty , iż w miarę możliwości aktualnie skarżący wywiązuje się z obowiązku alimentacyjnego, płacąc po 100 zł miesięcznie. Z tych powodów, opierając się na wyjaśnieniu , że powstała zaległość nie wynika z winy skarżącego , wniósł o pozostawienie mu prawa jazdy.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze po rozpoznaniu odwołania wydało opisaną na wstępie decyzję, podzielając ustalenia faktyczne organu pierwszej instancji, wyjaśniając, że brak było podstaw do uchylenia zaskarżonej decyzji. Organ podkreślił, że zatrzymanie prawa jazdy ma stanowić sankcję dyscyplinującą dłużników alimentacyjnych. Wyjaśnienia złożone w treści odwołania w ocenie organu nie wpływają na stan faktyczny niniejszej sprawy w sposób, który uzasadniałby uchylenie zaskarżonej decyzji. Istotą ustaleń faktycznych dokonanych przez organ ł instancji w niniejszej sprawie jest złożenie uzasadnionego wniosku właściwego organu wraz z powołaniem się na ostateczną decyzję w przedmiocie uznania dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. W takich okolicznościach sprawy organ jest obowiązany na mocy art. 5 ust 5 ustawy orzec o zatrzymaniu prawa jazdy.

Informacyjnie organ wyjaśnił, że zatrzymanie prawa jazdy ma z istoty regulujących je przepisów charakter jedynie czasowy. Zgodnie z przepisem art. 5 ust. 6 ustawy: "Uchylenie decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy następuje na wniosek organu właściwego dłużnika skierowanego do starosty, gdy:

1) ustanie przyczyna zatrzymania prawa jazdy, o której mowa w ust. 3, oraz dłużnik alimentacyjny przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów lub

2) nastąpi utrata statusu dłużnika alimentacyjnego.

Ponadto wskazał, że osoba, która miała zatrzymane prawo jazdy na okres przekraczający l rok, podlega kontrolnemu sprawdzeniu kwalifikacji (ponownemu egzaminowi).

W skardze na ww decyzję wniesionej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie , J. L. wnosząc o jej uchylenie, opisał trudną sytuację bytową, w jakiej się znajduje, zwłaszcza okoliczność, że na skutek złego stanu zdrowia nie jest w stanie wykonywać pracy fizycznej, a ze względu na wiek i stan psychofizyczny ciężko mu zdobyć nowe kwalifikacje. Stwierdził, że zabranie prawa jazdy zamyka mu drogę do jakiejkolwiek możliwości zarobkowania.

W dopowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył co następuje:

Skarga podlegała oddaleniu albowiem decyzja o zatrzymaniu skarżącemu prawa jazdy nie naruszyła prawa.

Przede wszystkim zwrócić należy uwagę na fakt, że procedura zatrzymania prawa jazdy skarżącemu jako dłużnikowi alimentacyjnemu, została przeprowadzona w 2012 r. już przy zastosowaniu art. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2011 r. Nr 205, poz. 1212), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. Przed nowelizacją ww. przepisu, jego treść stanowiła powtórzenie brzmienia art. 5 ustawy z 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. Nr 86, poz. 732 z późn. zm.), który to przepis wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 22 września 2009 r. sygn. P 46/07 został uznany za niezgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał Konstytucyjny wyrokiem tym stwierdził, że obowiązujący pod rządami art. 5 ustawy o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej mechanizm zatrzymywania prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu, naruszał zasadę sprawiedliwej procedury poprzez brak stosownego trybu odwoławczego umożliwiającego dłużnikowi alimentacyjnemu poddanie kontroli instancyjnej merytorycznej zasadności wniosku uprawnionego organu o zatrzymanie prawa jazdy, a także konstytucyjną zasadę proporcjonalności poprzez brak służebnej roli zatrzymania prawa jazdy dla realizacji podstawowego celu ustawy, jakim jest zapewnienie skuteczności w egzekwowaniu należności alimentacyjnych, którego to celu nie można osiągnąć - z zasady - poprzez zatrzymanie prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu, którego aktywność zawodowa łączy się z posiadaniem prawa jazdy. Nadto, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, przewidziany w poprzedniej regulacji prawnej, mechanizm odzyskiwania prawa jazdy zatrzymanego dłużnikowi alimentacyjnemu, naruszał zasadę prawidłowej legislacji poprzez niejednoznaczne określenie okoliczności pozwalających na wystąpienie z wnioskiem o zwrot dokumentu.

Zakwestionowana przez Trybunał Konstytucyjny regulacja przewidywała następujące zasady postępowania wobec dłużników alimentacyjnych. W przypadku bezskutecznej egzekucji świadczenia alimentacyjnego, komornik sądowy prowadzący postępowanie egzekucyjne, był zobowiązany do poinformowania właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o stanie egzekucji i przyczynach jej bezskuteczności (art. 3 ust. 1 ustawy o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej, zwanej dalej ustawą o dłużnikach alimentacyjnych). Na wniosek organu właściwego dłużnika alimentacyjnego, ośrodek pomocy społecznej, przeprowadzał wywiad środowiskowy u dłużnika alimentacyjnego (art. 4 ust. 1 ustawy o dłużnikach alimentacyjnych). W wypadku, gdy dłużnik alimentacyjny nie mógł się wywiązać ze swoich zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ właściwy dłużnika zwracał się do urzędu pracy o przedstawienie informacji o możliwościach aktywizacji zawodowej dłużnika (art. 4 ust. 2 pkt 1 ustawy o dłużnikach alimentacyjnych). W razie braku takich możliwości, na podstawie art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy, organ właściwy dłużnika występował z wnioskiem do starosty o skierowanie dłużnika do prac organizowanych na zasadach robót publicznych, określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Jeżeli dłużnik uniemożliwiał przeprowadzenie wywiadu środowiskowego lub odmawiał proponowanej mu pracy zawodowej bądź robót publicznych, albo uchylał się od nich, organ właściwy dłużnika, informował podmiot uprawniony do złożenia wniosku o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 k.k. tj. za uporczywe uchylanie się od obowiązków alimentacyjnych (art. 4 ust. 3 ustawy o dłużnikach alimentacyjnych). Po złożeniu wniosku o ściganie, następowało skierowanie przez organ właściwy dłużnika, wniosku do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego (art. 5 ust. 1 ustawy o dłużnikach alimentacyjnych). Wniosek o zatrzymanie prawa jazdy stanowił podstawę decyzji o jego zatrzymaniu (art. 5 ust. 2 ustawy o dłużnikach alimentacyjnych). Po stwierdzeniu, że przyczyna zatrzymania prawa jazdy ustała, następował jego zwrot na wniosek organu właściwego dłużnika alimentacyjnego (art. 5 ust. 3 ustawy o dłużnikach alimentacyjnych).

Opisany wyżej mechanizm zatrzymywania prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym pierwotnie został powtórzony w art. 5 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. Nr 192, poz. 1378), która z dniem 1 października 2008 r. zastąpiła ustawę z 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej). W orzecznictwie sądowoadministracyjnym pojawiły się wówczas wyroki uchylające decyzje o zatrzymaniu prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym w oparciu o ww. przepis w następstwie dostrzeżenia tzw. wtórnej niekonstytucyjności regulacji prawnej, która -zdaniem poszczególnych składów orzekających - pozwalała sądom administracyjnym na odmowę zastosowania in concreto art. 5 ust. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, jako niezgodnego z Konstytucją RP (vide; między innymi wyroki w sprawach III SA/Łd 333/10 z 5 października 2010 r., III SA/Łd 519/09 z 13 stycznia 2010 r., II SA/Bd 662/09 z 6 stycznia 2010 r., II SA/Po 187/10 z 7 lipca 2010 r, II SA/Po 715/10 z 7 grudnia 2010 r., II SA/GL 443/10 z 26.07. 2010 r., IV SA/Po 1204/11 z 16 lutego 2012 r., III SAŁd 40/11 z 25 maja 2011 r., II SA/Rz 374/11 z 7 września 2011 r).

Nowelizacja przepisu art. 5 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, dokonana ustawą zmieniającą z 19 sierpnia 2011 r. wprowadziła istotne, zdaniem sądu, zmiany mechanizmu zatrzymywania dłużnikom alimentacyjnym prawa jazdy. Jak wynika z dostępnego w programie Lex uzasadnienia projektu ustawy nowelizacyjnej, wprowadzenie nowych rozwiązań w procedurze zatrzymywania prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym, nastąpiło w wykonaniu opisanego wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Od 1 stycznia 2012 r. postępowanie w sprawie zatrzymania dłużnikowi alimentacyjnemu prawa jazdy, poprzedzone musi być postępowaniem w sprawie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Postępowanie w sprawie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, może być wszczęte jedynie w sytuacji, gdy dłużnik alimentacyjny uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub złożenie oświadczenia majątkowego, zarejestrowanie się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy lub bez uzasadnionej przyczyny, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, odmawia przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowemu dorosłych (vide: obecne brzmienie art. 5 ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów). Nadto sama decyzja o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych nie może być wydana wobec takiego dłużnika alimentacyjnego, który przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązywał się w każdym miesiącu z zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów (art. 3 "a" ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów). Jak wynika z art. 3 "b" ww. ustawy wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego, organ właściwy dłużnika kieruje do starosty dopiero, gdy decyzja o uznaniu dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna. Z treści z art. 5 ust. 5 ww. ustawy wynika, że na podstawie powyższego wniosku jest wydawana decyzja o zatrzymaniu prawa jazdy. Do wniosku o zatrzymanie prawa jazdy organ dołącza odpis ww. decyzji oraz składa jednocześnie wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 k.k. Uchylenie decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy następuje przy obecnym brzmieniu art. 5 ust. 6 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów następuje na wniosek organu właściwego dłużnika alimentacyjnego, gdy:

- ustanie przyczyna zatrzymania prawa jazdy, o której mowa w ust. 3 oraz dłużnik alimentacyjny przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiąże się w każdym miesiącu z zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów lub

- nastąpi utrata statusu dłużnika alimentacyjnego.

Nowe rozwiązania w procedurze zatrzymywania prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym eliminują rygoryzm polegający na automatycznym stosowaniu instytucji niezależnie od okresu zalegania z płatnością alimentów oraz wielkości zadłużenia, a także pozwalają dłużnikowi alimentacyjnemu na podważanie wystąpienia przesłanek formalnych i materialnych do uznania go za osobę uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych. Wprowadzenie postępowania w sprawie uznania dłużnika za osobę uchylającą się od zobowiązań alimentacyjnych pozwala na podniesienie przez dłużnika tych okoliczności, które skarżący poruszył w odwołaniu , a następnie w skardze. W aktualnym stanie prawnym zatrzymanie prawa jazdy nie następuje wobec dłużnika, który częściowo wywiązuje się z zobowiązań alimentacyjnych, a postępowanie w sprawie uznania dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, jest pierwszym etapem w którym następuje ustalenie okoliczności przesądzających o uznaniu dłużnika za osobę uchylającą od zobowiązań alimentacyjnych, a wydane decyzji w tej sprawie i ustalenie , ze jest ostateczna , stanowi warunek konieczny i zarazem wystarczający dla uruchomienia procedury zatrzymania prawa jazdy. Procedura ta nie może być wszczęte wobec dłużnika, który pracuje, nie unika składania oświadczenia majątkowego, a jeśli jest bezrobotny, to rejestruje się w urzędzie pracy i nie odmawia propozycji odpowiedniego zatrudnienia czy udziału w aktywizacji zawodowej.

Wyniki kontroli zaskarżonej decyzji poprzez pryzmat opisanej wyżej i mającej zastosowanie w sprawie procedury zatrzymywania prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym, nie pozwala na jej uchylenie. Z akt sprawy wynika, że wniosek o zatrzymanie skarżącemu prawa jazdy skierowany został do Prezydenta Miasta w dniu 14 sierpnia 2012 r wraz z ostateczną decyzja Prezydenta Miasta z nią [...] 2012r. o uznaniu skarżącego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Z treści tej decyzji wynika , że skarżący odmówił rejestracji jako osoba bezrobotna , dlatego wszczęto postępowanie w sprawie uznania skarżącego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych dniu 7 maja 2012 r., W uzasadnieniu decyzji wskazano także, że z zaświadczenia komornika prowadzącego egzekucję alimentów wynikało, że w okresie ostatnich 6 miesięcy nie wyegzekwowano od skarżącego 50 % kwoty ustalonych alimentów. Decyzja zawierała pouczenie o sposobie i terminie wniesienia odwołania, z którego skarżący nie skorzystał, a także informację o konsekwencjach jej wydania tj. konieczności skierowania wniosku o zatrzymanie prawa jazdy oraz wniosku o ściganie skarżącego za przestępstwo uporczywego uchylania się od alimentów. Skarżący zareagował dopiero po wydaniu przez organ l instancji decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy Te okoliczności które zostały podniesione , jak słusznie zauważył organ odwoławczy, nie mogły mieć wpływu na zmianę decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy.

Sąd orzekając w niniejszej sprawie nie podziela pojawiającego się w orzecznictwie poglądu, jakoby z wyroku Trybunału Konstytucyjnego P 46/07 wynikała generalnie niekonstytucyjnego instytucji zatrzymywania prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym. Także Prokurator zgłaszając swój udział w postępowaniu wniósł o oddalenie skargi.

Uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego należy odczytać jako potrzebę wprowadzenia takiego rozwiązania, które pozwoli na zróżnicowanie sytuacji dłużników alimentacyjnych i stosowanie instytucji jedynie wobec niewykazujących woli wywiązywania się z zobowiązań alimentacyjnych poprzez unikanie zarobkowania. Obecny stan prawny stworzył dwuetapową procedurę zatrzymywania prawa jazdy, która odpowiada, zdaniem sądu, takiemu założeniu, a jasne określenie okoliczności pozwalających na "odzyskanie" prawa jazdy zatrzymanego dłużnikowi alimentacyjnemu , nie przekreśla szans na aktywność zawodową łączącą się z posiadaniem prawa jazdy.

Zarzuty skargi wniesionej przez dłużnika alimentacyjnego nie zmieniają oceny sprawy. Wywiązywanie się z zobowiązań alimentacyjnych w połączeniu z wypełnieniem wcześniej zaniedbanej rejestracji w charakterze bezrobotnego, pozwoli skarżącemu na odzyskanie prawa jazdy.

Na koniec Sąd nadmienia, że nie dostrzegł potrzeby zawieszenia postępowania sądowego do czasu rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny sprawy K 23/10 dotyczącej zbadania konstytucyjności art. 5 ust. 3 i 5 ust. 5 i 6 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, z uwagi na fakt, że w sprawie kontrolowanej przez Sąd, decyzja została oparta na treści art. 5 ust. 5 ww. ustawy w brzmieniu znowelizowanym.

Mając powyższe na uwadze skargę oddalono (art. 151 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).