V SA/Wa 1424/13

Uzasadnienie

Wnioskiem sporządzonym na urzędowym formularzu PPF z 25 czerwca 2013 r. A. M. wystąpił o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, tj. zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia radcy prawnego. W oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach wskazał, iż gospodarstwo domowe prowadzi samodzielnie, nie posiada nieruchomości, zasobów pieniężnych ani przedmiotów wartościowych. Wnioskodawca oświadczył, iż otrzymuje emeryturę w wysokości 3.454,04 zł brutto miesięcznie, jak również posiada dochód z tytułu "zlecenia" w wysokości 267,66 zł brutto miesięcznie. Łączny dochód miesięczny netto wnioskodawca wyliczył na kwotę 2.900 zł. W rubryce nr 7.2.2 wniosku oświadczył, iż posiada zobowiązania z tytułu zaciągniętych kredytów: "BGŻ – 35.000 zł; Auchan – 6.000 zł; City Bank – 1.500 zł". Skarżący wskazał, iż na jego miesięczne wydatki składają się: spłata kredytów – BGŻ – 900 zł, Auchan – 300 zł, City Bank – 150 zł, BNP – 61,50 zł, energia – 108,28 zł, mieszkanie TBS – 696 zł, Lukas – 90,67 zł, lekarstwa – 350 zł, telefon – 100 zł, telewizja – 60 zł.

Skarżący wezwany do złożenia określonych dokumentów nadesłał pismo z dnia 17 lipca 2013 r., do którego załączył kopie następujących dokumentów: decyzji o waloryzacji emerytury z dnia 13 marca 2013 r., wyciągu z rachunku bankowego za czerwiec 2013 r., informacji o dochodach oraz o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy w 2012 r. (PIT-11), informacji o rocznym obliczeniu podatku przez organ rentowy za 2012 r. (PIT- 40A), umowy kredytu gotówkowego na spłatę zobowiązań kredytowych z dnia 17 sierpnia 2011 r. wraz z terminarzem spłaty, umowy kredytu gotówkowego na cel konsumpcyjny z dnia 14 listopada 2012 r. wraz z terminarzem spłaty, potwierdzenia złożenia depozytu na kartę kredytową, formularza informacyjnego dotyczącego kredytu konsumenckiego, wyciągu z rachunku karty kredytowej wraz z potwierdzeniem spłaty zadłużenia, wymiaru czynszu, a także potwierdzenie dokonania opłaty za telefon (109,68 zł), rachunek za korzystanie z telewizji i internetu oraz rachunek za energię elektryczną. W piśmie procesowym wyjaśnił dodatkowo, iż jego zadłużenie ogółem wynosi 40.000 zł.

Postanowieniem z dnia 30 lipca 2013 r. referendarz sądowy odmówił skarżącemu przyznania prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie radcy prawnego. W uzasadnieniu podniesiono, iż skarżący posiada stabilne źródło dochodów uzyskując regularnie dochody ze świadczenia emerytalnego w wysokości

netto 2.710 zł. Ponadto w 2012 r. skarżący uzyskał dochód z innego tytułu niż emerytura, co wynika z przedstawionej informacji o dochodach (...) - PIT/11 za 2012 r. Skarżący wskazał również, że uzyskuje dochody z wykonywanej umowy zlecenia w kwocie 267,66 zł, ale pomimo wezwania nie przedstawił tej umowy. W ocenie referendarza sądowego nie wszystkie z wykazanych przez wnioskodawcę wydatków można zaliczyć do kosztów niezbędnego utrzymania. Podniesiono przy tym, iż nie negując, że korzystanie z telewizji kablowej i internetu jest dla skarżącego bardzo istotne to jednak wydatki te nie mogą być uwzględnione przy ocenie zasadności zwolnienia od kosztów postępowania sądowego. Zauważono ponadto, iż skarżący przedstawił wyciągi bankowe za kwiecień i czerwiec 2013 r., z których wynika saldo dodatnie w wysokości 1.605,86 zł (kwiecień 2013 r.) oraz w kwocie 1.286,63 zł za czerwiec 2013 r. Na rachunku bankowym skarżącego zaewidencjonowano wpłaty z tytułu świadczenia emerytalnego w kwocie 2.710 zł oraz w wysokości 2.620,78 zł. Udokumentowane obciążenia z tytułu obsługi kredytów wyniosły: w kwietniu 2013 r. - 975,20 zł, a czerwcu 2013 r. - 877,09 zł. Wskazane miesięczne wydatki skarżącego stanowią kwotę około 1.762 zł, w tym opłata za telewizję, internet i telefon. Konkludując swoje rozważania referendarz sądowy stwierdził, iż udokumentowane koszty utrzymania są niższe od miesięcznych dochodów, wobec czego uznać należało, że wnioskodawca posiada wystarczające środki pieniężne na opłacenie wpisu sądowego, który wynosi 200 zł i jest aktualnie jedynym wymaganym kosztem sądowym.

W sprzeciwie z dnia 8 sierpnia 2013 r. skarżący ponownie przedstawił swoje miesięczne wydatki, których łączną wysokość wyliczył na kwotę 2.816,45 zł. Jednocześnie podtrzymał wcześniejsze oświadczenie, iż jego miesięczny dochód netto wynosi 2.900 zł. Wnioskodawca zarzucił referendarzowi, iż nie uwzględnił jego sytuacji życiowej, nie wziął pod uwagę wydatków na wyżywienie, czy ubranie. W ocenie skarżącego cały osiągany dochód jest pożytkowany na wydatki, co powoduje, że nie jest w stanie partycypować w kosztach postępowania sądowego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył co następuje:

Na wstępie zaznaczyć należy, iż zgodnie z art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2012 r. Nr 270 ze zm.), dalej p.p.s.a. – wniesienie sprzeciwu na zarządzenie referendarza sądowego skutkuje tym, iż traci ono moc a wniosek skarżącej podlega ponownemu rozpatrzeniu.

Zasadą postępowania sądowoadministracyjnego jest – stosownie do treści przepisu art. 199 p.p.s.a. – ponoszenie przez stronę kosztów postępowania związanych

ze swym udziałem w sprawie. Prawo pomocy stanowi wyjątek od tej zasady i może zostać przyznane osobie fizycznej w zakresie całkowitym, gdy osoba ta wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania (art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a.).

Literalna wykładnia omawianych regulacji nie pozostawia wątpliwości co do tego, iż inicjatywa dowodowa zmierzająca do wykazania, iż zachodzą przesłanki przemawiające za udzieleniem prawa pomocy, ciąży na ubiegającej się o takie prawo stronie. Godzi się zatem przyjąć, iż wprowadzając wyjątek od ogólnej zasady partycypowania w kosztach sądowych, ustawodawca złożył obowiązek wykazania pozytywnych przesłanek na wnioskodawcę, zaś ocenę ich spełnienia pozostawił uznaniu referendarza lub sądu rozpoznającego wniosek. Jednocześnie w sytuacji, gdy oświadczenie zawarte we wniosku jest niewystarczające do oceny rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego wnioskodawcy lub budzi wątpliwości, sąd na podstawie art. 255 p.p.s.a., ma prawo wezwania takiej osoby do złożenia dodatkowego oświadczenia uzupełniającego, jak i potwierdzającego wykazywane przez nią okoliczności.

Jednakowoż podkreślić należy, iż instytucja prawa pomocy znajduje zastosowanie w przypadku osób charakteryzujących się trudną sytuacją materialną, czy wręcz znajdujących się w stanie ubóstwa. Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa do osób tych zaliczyć można bezrobotnych, którzy nie pobierają zasiłku lub osoby, które ze względu na okoliczności życiowe pozbawione są środków do życia, bądź środki te są bardzo ograniczone.

W tym kontekście uznano, iż złożony wniosek nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem strona nie wykazała, iż ustawowe przesłanki uprawniające do skorzystania z prawa pomocy we wnioskowanym zakresie wystąpiły w stosunku do jej osoby.

Wskazać przede wszystkim należy, iż wnioskodawca posiada stały dochód w wysokości 2.900 zł netto miesięcznie, z którego pokrywane są wydatki niezbędnego utrzymania jednej osoby, biorąc pod uwagę oświadczenie skarżącego, iż samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe. Już ta okoliczność powoduje to, że nie sposób zaliczyć wnioskodawcy do kategorii osób żyjących w ubóstwie, które nie posiadają środków na utrzymanie, a co za tym idzie środków na pokrycie kosztów sądowych bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania, a co najmniej na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania.

Należy w tym miejscu przywołać stanowisko jakie zajął Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 27 maja 2008 r. o sygn. akt II GZ 112/08 (powołane orzeczenia NSA są dostępne w internetowej bazie orzeczeń pod adresem www.orzeczenia.nsa.gov.pl), iż fakt uzyskiwania przez wnioskodawcę stałego miesięcznego dochodu [...] przesądza o tym, iż udział w kosztach sądowych nie doprowadzi do uszczerbku w utrzymaniu koniecznym. Jednocześnie podniesiono, iż należy rozgraniczyć pojęcie "uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny" oraz "uszczerbku na majątku". Poglądy te znajdują odpowiednie zastosowanie w stanie faktyczny niniejszej sprawy.

Dokonując porównania dochodów wnioskodawcy z oświadczonymi wydatkami, w pierwszej kolejności należy wyjaśnić, iż przy rozpoznaniu wniosku o prawo pomocy brane są pod uwagę wyłącznie wydatki niezbędna dla utrzymania, do których nie można zaliczyć zobowiązań pieniężnych z tytułu zaciągniętych pożyczek czy kredytów. Nie można bowiem przyjąć, jakoby takie zobowiązania miały charakter priorytetowy przed kosztami sądowymi. Jak to już prezentowano w orzecznictwie, strona która realizuje swoje zobowiązania w taki sposób, że wyzbywa się zdolności do zapłaty kosztów sądowych – preferencyjnie traktując inne zobowiązania – nie może prawnie skutecznie podnieść ewentualnego zarzutu, iż odmowa zwolnienia jej od kosztów sądowych jest ograniczeniem dostępności do realizacji jej praw przed sądami. (v. postanowienie s. apel. z 9 lipca 1992 r., sygn. I ACz 393/92 publ. Wokanda 93 2/32).

Oceniając zatem sytuację materialną skarżącego wzięto pod uwagę wyłącznie oświadczone wydatki niezbędne dla utrzymania, których wysokość to kwota około 1.200 zł. Zatem porównując omawianą kwotę z wysokością miesięcznego dochodu nie można było przyjąć, że wnioskodawca wykazał brak dostatecznych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania.

Odnosząc się natomiast do zarzutu dotyczącego nieuwzględnienia innych niezbędnych wydatków związanych z utrzymaniem podkreślić należy, iż to na wnioskodawcy spoczywa obowiązek wykazania wysokości miesięcznych kosztów, jakie ponosi na wyżywienie czy ubranie. Mimo tego skarżący – ani we wniosku ani w sprzeciwie z dnia 8 sierpnia 2013 r. – nie podaje jak kształtują się owe wydatki, nie przedstawia także dokumentów, na podstawie których można by określić ich wysokość. Zauważyć przy tym należy, iż skarżący był wezwany do wykazania i udokumentowania wysokości wydatków składających się na bieżące utrzymanie – zarządzeniem referendarza sądowego z dnia 10 lipca 2013 r. (vide: punkt 5 zarządzenia, k. 27 akt

sądowych). Przypomnieć w tym miejscu należy, iż nie jest zadaniem referendarza sądowego czy sądu rozpatrującego wniosek, rekonstruowanie rzeczywistego stanu majątkowego strony z innych źródeł niż oświadczenia pochodzące od samego wnioskodawcy. Zadaniem tym jest jedynie analiza materiału przedstawionego przez skarżącego oraz ocena, czy spełnione zostały ustawowe przesłanki w tym zakresie.

W tym stanie rzeczy, porównania należało dokonać na podstawie złożonych oświadczeń, uwzględniając jednocześnie z urzędu przeciętne koszty niezbędnego utrzymania jednej osoby, jak nakazuje przyjmować doświadczenie życiowe. Porównanie takie również nie prowadzi do uznania wniosku skarżącego za zasługujący na uwzględnienie z tych samych, wykazanych już wyżej powodów.

Na koniec można jeszcze zauważyć, iż postawa skarżącego polegająca na zaciąganiu szeregu zobowiązań finansowych o charakterze prywatnym (kredyty, pożyczki), a następnie występowanie o pomoc państwa przy założeniu a priori jej zasadności, nie zasługuje na aprobatę w świetle omawianych regulacji. Raz jeszcze przypomnieć bowiem trzeba, iż instytucja prawa pomocy ma charakter wyjątkowy z tego przede wszystkim względu, iż wiąże się z przeniesieniem ciężaru ponoszenia wydatków w indywidualnej sprawie sądowej jednego obywatela na współobywateli, bowiem to z ich środków pochodzą dochody budżetu państwa, z których pokrywa się koszty postępowania sądowego w razie zwolnienia z obowiązku ich ponoszenia. W konsekwencji – w razie nie wykazania omawianego uprawnienia – próbę przeniesienia ciężaru dotyczącego wnioskującej strony na Skarb Państwa należy oceniać negatywnie (por. postanowienie NSA z dnia 27 maja 2008 r. o sygn. akt II GZ 112/08).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 254 § 1 i art. 260 p.p.s.a., orzeczono jak w sentencji postanowienia.