I SA/Lu 796/13

Uzasadnienie

Skargą z dnia 19 czerwca 2013 r. A. Sp. z o.o. z siedzibą w N. (dalej jako spółka, skarżąca), reprezentowana przez pełnomocnika, zaskarżyła opisaną w sentencji decyzję Dyrektora Izby Celnej w B., nie uiszczając należnego wpisu od skargi.

W odpowiedzi na wezwanie do jego uiszczenia skarżąca nadesłała wniosek o przyznanie prawa pomocy w postaci zwolnienia od kosztów sądowych.

W uzasadnieniu złożonego wniosku podniosła, iż z uwagi na zmianę przepisów regulujących działalność w sektorze gier i zakładów wzajemnych znajduje się w bardzo trudnej sytuacji finansowej. Nowa ustawa spowodowała, że posiadane przez nią automaty stały się rzeczami bez wartości, których w obecnym stanie prawnym obowiązującym w Polsce jak i za granicą nie da się sprzedać.

Zgodnie ze złożonym oświadczeniem o majątku i dochodach spółki wysokość jej kapitału zakładowego, majątku lub środków finansowych wynosi 2.500.000,00 zł, zaś wartość jej środków trwałych wynosi 4.657.599,66 zł. Spółka posiada dwa rachunki bankowe, które zostały zajęte w postępowaniu zabezpieczającym do wysokości 6.523.878,31 zł. Stan tych rachunków na dzień złożenia wniosku, tj. 12 sierpnia 2013 r. wynosił 0 zł. Ostatni rok obrotowy spółka zakończyła stratą o wysokości 888.485,30 zł.

Wobec uznania, że złożone oświadczenie nie jest wystarczające do oceny sytuacji majątkowej skarżącej, na podstawie art. 255 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm. - dalej "p.p.s.a.") wezwano ją do złożenia wyjaśnień dotyczących swojej sytuacji materialnej.

W odpowiedzi, skarżąca przedłożyła: wyciągi z dwóch rachunków bankowych, oświadczenie w sprawie dokonywania dopłat przez wspólników spółki, kserokopie deklaracji na podatek od towarów i usług za okres luty - lipiec 2013 r., kserokopie deklaracji podatku dochodowego od osób prawnych za rok 2011 i 2012, dokumenty dotyczące prowadzonych przeciwko niej postępowań egzekucyjnego i zabezpieczającego oraz sprawozdanie finansowe spółki za 2012 r.

Referendarz sądowy zważył, co następuje:

Wniosek nie zasługuje na uwzględnienie.

Tytułem wstępu wskazania wymaga, iż zgodnie z art. 243 § 1 p.p.s.a., prawo pomocy może być przyznane stronie na jej wniosek złożony przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania. W myśl art. 245 § 1 i § 2 p.p.s.a. prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika. Prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zaś tylko zwolnienie od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika.

Zgodnie natomiast z art. 246 § 2 p.p.s.a. osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym - gdy wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania; w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Jak wynika z powołanego wyżej przepisu, przyznanie prawa pomocy tej kategorii podmiotom uzależnione jest od wykazania przez wnioskodawcę braku możliwości wyłożenie środków niezbędnych na pokrycie kosztów postępowania. Tak więc wykazanie braku środków jest warunkiem niezbędnym do uzyskania ulgi w postaci prawa pomocy, nie kreuje jednakże po stronie wnioskodawcy swoistego rodzaju roszczenia o jego przyznanie. Zasadą bowiem jest, że każdy kto wnosi do Sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, obowiązany jest do uiszczenia stosownych kosztów sądowych. Udzielenie stronie prawa pomocy jest niczym innym jak formą jej dofinansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe.

Strona, wnosząc o przyznanie prawa pomocy, powinna zatem udowodnić istnienie faktu nieposiadania koniecznych środków, przedstawiając, z własnej inicjatywy lub na wezwanie, stosowną dokumentację źródłową. Wykazanie trudnej sytuacji majątkowej nie powinno bowiem budzić żadnych wątpliwości z punktu widzenia wiarygodności. Innymi słowy z przedłożonej przez stronę dokumentacji powinna wynikać obiektywna niemożność poniesienia kosztów o zwolnienie od których strona wnioskuje.

Odnosząc te uwagi do niniejszej sprawy, stwierdzić należy, że skarżąca nie wykazała, iż w jej sytuacji powyższa przesłanka została spełniona. Stanowi to w głównej mierze skutek zasadniczego mankamentu, jakim dotknięty jest dostarczony przez nią materiał dowodowy. Materiał ów, nie zawiera bowiem wszystkich dokumentów jakie skarżąca obowiązana była złożyć. Brak tych dokumentów pośród dokumentacji nadesłanej w niniejszej sprawie uzasadnia podejrzenie, że stanowi to rezultat celowego działania, mającego na celu ukazanie sytuacji skarżącej w sposób przemawiający na rzecz przyznania jej prawa pomocy. Przyznanie prawa pomocy w jakimkolwiek zakresie nie jest jednak możliwe w sytuacji gdy przedstawiona przez stronę sytuacja materialna i finansowa budzi jakiekolwiek wątpliwości, których strona mimo wezwania nie usuwa.

Przede wszystkim podniesienia wymaga, iż skarżąca w oświadczeniu o jej majątku i dochodach wskazała, że posiada tylko dwa rachunki bankowe (o numerach [...] i [...]). Analiza przedstawionych przez nią wyciągów z tychże rachunków, prowadzi zaś do wniosku, że skarżąca posiada co najmniej jeszcze dwa inne rachunki bankowe o numerach [...] i [...], z których dokonuje zasilenia rachunków wskazanych powyżej. Z pierwszego z pominiętych rachunków spółka dokonała w dniach 31 maja, 29 czerwca, 31 lipca i 31 sierpnia br. przelewów na rachunek [...], zaś z drugiego w tych samych dniach zasiliła rachunek o numerze [...]. Nie ujawniając faktu posiadania dodatkowych rachunków bankowych, skarżąca uchyliła się tym samym od podania stanu tych kont, pomimo że została zobligowana do przedłożenia wyciągów ze wszystkich posiadanych przez nią rachunków bankowych. W tych okolicznościach brak jest możliwości zweryfikowania stanu środków pieniężnych posiadanych przez spółkę oraz dokonywanych za pośrednictwem nie wykazanych rachunków operacji finansowych, które jak należy domniemywać są przeprowadzane właśnie za ich pośrednictwem. Należy bowiem wskazać, iż spółka uzyskała w ubiegłym roku przychód w wysokości 148.551.284,25 zł, zaś w okresie od maja do sierpnia br, za pośrednictwem tych rachunków odbyło się jedynie kilka operacji (8 zasileń własnych i 6 zasileń od innych podmiotów oraz 13 obciążeń stanowiących opłaty na rzecz banku). We wskazanym okresie spółka nie dokonała za pośrednictwem tych rachunków żadnych innych płatności. Salda tych rachunków na dzień 31 sierpnia 2013 r. wynosiły odpowiednio 25.095,77 zł i 15.870 zł.

Konkludując, tę cześć rozważań należy jeszcze raz podkreślić, iż w stosunku do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, przyznanie prawa pomocy jest możliwe tylko i wyłącznie w sytuacji wyczerpującego przedstawienia informacji dotyczącej sytuacji materialnej takiego podmiotu. O jego kondycji można zaś wnioskować na podstawie dwóch rodzajów dokumentów. Pierwszy, stanowią szeroko pojęte dokumenty księgowe, takie jak sprawozdanie finansowe, w skład którego wchodzą: bilans oraz rachunek zysków i strat, które obrazują stan podmiotu po zakończeniu pewnego okresu. Drugi rodzaj dokumentów stanowią zaś dokumenty bieżące, które wskazują na jego realne, rzeczywiste i co istotne aktualne możliwości finansowe. Do takich dokumentów należą zaś między innymi wydruki z rachunków bankowych. Nie złożenie wyciągów ze wszystkich posiadanych rachunków uzasadnia zaś podejrzenie, że stanowi to rezultat celowego działania, mającego na celu ukazanie sytuacji skarżącej w sposób przemawiający na rzecz przyznania jej prawa pomocy. Przyznanie prawa pomocy w jakimkolwiek zakresie nie jest jednak możliwe w sytuacji gdy przedstawiona przez stronę sytuacja materialna i finansowa budzi jakiekolwiek wątpliwości, których strona mimo wezwania nie usuwa. Trudno jest orzekać o możliwościach płatniczych spółki nie dokonując analizy wyciągów z jej rachunków bankowych, za pośrednictwem których, jak można domniemywać spółka przeprowadza większość operacji finansowych.

Reasumując, w ocenie referendarza sądowego, skarżąca wobec niezłożenia wyciągów ze wszystkich posiadanych rachunków bankowych uniemożliwiła dokonanie rzetelnej oceny jej sytuacji majątkowej, a w konsekwencji pozytywne rozpatrzenie złożonego wniosku.

Niezależnie od powyższego, wskazania wymaga, że przez pojęcie "środki" o którym mowa w art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a. należy rozumieć nie tylko środki finansowe gromadzone na rachunkach bankowych, lecz również wartość środków trwałych, a także wysokość kapitału zakładowego. Innymi słowy "brak środków" na pokrycie niezbędnych kosztów nie ogranicza się tylko do braku środków finansowych, ale odnosi się do ogólnej sytuacji majątkowej podmiotu ubiegającego się o przyznanie ulgi w postaci prawa pomocy. Sąd (referendarz sądowy) oceniając wniosek strony o przyznanie prawa pomocy bierze bowiem pod uwagę jedynie dane o jej stanie majątkowym i dochodach (por. M. Grzymisławska-Cybulska, Zakresy podmiotowy i przedmiotowy wniosku o przyznanie prawa pomocy osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym "Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego" 2007, nr 1, s. 38). Pod pojęciem stanu majątkowego należy zaś rozumieć nie tylko zasób gotówki znajdujący się w posiadaniu strony, lecz również środki finansowe ulokowane w majątku ruchomym i nieruchomym (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11 maja 2012 r., sygn. akt II FZ 390/12; postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 marca 2011 r., sygn. akt I OZ 144/11). Z tego też względu posiadanie majątku, w postaci jakichkolwiek aktywów zawsze rzutuje na ocenę spełnienia tej przesłanki.

Biorąc pod uwagę powyższe oraz treść oświadczenia spółki i załączonych dokumentów źródłowych nie sposób stwierdzić, że nie ma ona możliwości wyłożenia środków niezbędnych na pokrycie kosztów wpisu od skargi nie tylko w tej sprawie lecz również w pozostałych 31 sprawach zawisłych przed Sądem na skutek jej skarg, których łączna wysokość wynosi około 15.000,00 zł.

Przede wszystkim wskazania wymaga, że skarżąca jest osobą prawną - spółką prawa handlowego, powołaną celem prowadzenia działalności gospodarczej, a więc w celu zarobkowym, nastawionym na przynoszenie zysków swoim udziałowcom. W tej więc sytuacji, w której wolą tychże udziałowców jest dalsze podtrzymywanie bytu prawnego spółki oraz jej funkcjonowania w obrocie gospodarczym, winni oni uzupełnić ewentualne niedobory środków niezbędnych na pokrycie jej uzasadnionych wydatków. Do wydatków tych należy zaś zaliczyć także wydatki związane z toczącymi się postępowaniami sądowymi. Brak jest bowiem racjonalnego uzasadnienia dla przerzucania tych kosztów na podatników, poprzez ich pokrycie ze środków publicznych.

Jednocześnie zważenia wymaga, że pomimo ujemnego zysku z kolejnego już roku obrotowego oraz straty podatkowej spółka nadal prowadzi działalność gospodarczą i to w znacznych rozmiarach. Spółka posiada kapitał zakładowy w kwocie 2.500.000,00 zł, oraz aktywa trwałe o wartości 5.312.416,45 zł, w tym budynki i lokale (567.595,74 zł). Dodatkowo spółka na koniec 2012 r. posiadała aktywa obrotowe w wysokości 7.618.412,60 zł, w tym należności krótkoterminowe na kwotę 5.523.803,16 zł. Już samo to wskazuje, że spółka ma możliwość opłacenia wymaganych na obecnym etapie postępowania kosztów z posiadanych środków. Nie można również pominąć, że opodatkowany przychód spółki za 2012 r. wyniósł 148.551.284,25 zł, co wskazuje, że prowadzona przez nią działalność jest znacznych rozmiarów. Świadczą o tym również złożone deklaracje podatku od towarów i usług. Jednocześnie wyjaśnienia wymaga, że wykazana w zeznaniu podatkowym strata nie może stanowić podstawy do przyjęcia, iż przedmiotowy wniosek winien zostać uwzględniony. W przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, miarodajną dla oceny zdolności płatniczych nie jest kategoria "dochodu" (rozumianego jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania), lecz "przychodu". Istnieją bowiem legalne instrumenty podatkowe pozwalające na równoważenie kosztów i przychodów, tak by w końcowym rozliczeniu obciążenie podatkowe zminimalizować lub go całkowicie uniknąć.

Wskazać przy tym należy, że spółka jako podmiot powołany celem prowadzenia działalności gospodarczej, powinna w procedurze planowania wydatków, uwzględniać również potrzebę gromadzenia środków na prowadzenie ewentualnych postępowań sądowych i liczyć się z koniecznością ponoszenia kosztów na ten cel. Zgodnie z utrwalonym poglądem orzecznictwa, skoro dostępność do sądu wymaga z natury rzeczy posiadania środków finansowych, posiadanie tych środków staje się istotnym składnikiem działalności gospodarczej, zaś podmiot prowadzący działalność gospodarczą, przewidując realizację swoich praw przed sądem, powinien uwzględnić także konieczność posiadania środków na prowadzenie procesu sądowego. Poza tym niedopuszczalnym jest by koszty sądowe były stawiane na ostatnim miejscu za wszystkimi pozostałymi kosztami prowadzenia działalności gospodarczej. Wystąpienie kosztów sądowych wchodzi w zakres ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej. Ryzyko niepowodzenia takiej działalności nie powinno zaś obciążać dochodów budżetowych państwa związanych z działalnością sądów. W przeciwnym razie, to budżet, a w konsekwencji całe społeczeństwo musiałoby kredytować działania podmiotu gospodarczego polegające na kwestionowaniu na drodze sądowej rozstrzygnięć organów podatkowych.

Odnośnie zaś faktu zajęcia wskazanych przez skarżącą rachunków bankowych w postępowaniu zabezpieczającym, wskazać należy, iż okoliczność ta w kontekście przedstawionej argumentacji nie może odnieść żadnego skutku. Ponadto wyjaśnienia wymaga, że sam fakt zabezpieczenia nie stanowi automatycznie podstawy do przyznania prawa pomocy. Jak się przyjęło w orzecznictwie, ani zerowy (bądź ujemny) na dzień złożenia wniosku o przyznanie prawa pomocy stan rachunków bankowych czy kasy, ani sam fakt obciążenia komorniczego rachunków bankowych strony nie są wystarczające dla uznania, iż strona spełnia przesłanki do przyznania jej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. (zob. postanowienie NSA z dnia 9 kwietnia 2009 r., I FZ 66/09, LEX nr 564255). Co więcej w razie zajęcia na zabezpieczenie rachunku bankowego przedsiębiorcy, sąd na wniosek obowiązanego złożony w terminie tygodniowym od dnia doręczenia mu postanowienia o zabezpieczeniu określa, jakie kwoty można pobierać na bieżące wypłaty wynagrodzeń za pracę wraz z podatkiem od wynagrodzenia i innymi ustawowymi ciężarami, a także na bieżące koszty prowadzonej działalności gospodarczej, a do tych z cała pewnością należy zaliczyć koszty postępowań sądowych. Zatem fakt zabezpieczenia rachunku bankowego nie jest tożsamy z niemożliwością korzystania przez obowiązanego z rachunku bankowego. Zatem tego typu blokada środków do oznaczonej wysokości na rachunku nie oznacza niemożności korzystania z rachunku.

Reasumując, w ocenie referendarza sądowego, skarżąca nie wykazała, iż zachodzą okoliczności do uwzględnienia jej wniosku o przyznanie prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych. Przede wszystkim przedstawione w formularzu dane w zestawieniu z brakiem udzielenia pełnej odpowiedzi na wszystkie zapytania zawarte w wezwaniu uniemożliwiają dokonanie rzetelnej oceny jej sytuacji majątkowej. Również analiza przedstawionego materiału dowodowego - jakkolwiek niepełnego - nie wykazuje zależności pomiędzy przedstawioną przez skarżącą sytuacją materialno-finansową, a brakiem po jej stronie możliwości wywiązania się z obowiązku poniesienia kosztów związanych z udziałem w sprawie. W przypadku skarżącej źródeł ich pokrycia można upatrywać w bieżących zyskach z prowadzonej działalności gospodarczej, posiadanych środkach trwałych lub aktywach obrotowych, ewentualnie w dopłatach udziałowców spółki.

Mając na uwadze wszystkie podniesione powyżej okoliczności, na podstawie art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a., w związku art. 258 § 2 pkt 7 p.p.s.a., orzeczono jak na wstępie.