I OZ 61/13

Uzasadnienie

R. P. złożył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie przyznania pełnomocnika z urzędu.

Z względu na brak jakichkolwiek danych, które umożliwiłyby rozpoznanie tego wniosku, referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wezwał wnioskodawcę do złożenia stosownych wyjaśnień. W odpowiedzi, R. P. oświadczył, że wnosi o rozpoznanie wniosku o przyznanie prawa pomocy na jego koszt, bez ustalania jego możliwości płatniczych. Wyraził też gotowość i możność poniesienia pełnego kosztu ustanowienia adwokata lub radcy prawnego oświadczając, że pomoc finansowa nie jest przedmiotem jego wniosku. Wskazał, że chodzi mu jedynie o wykonanie czynności organizacyjnych koniecznych do ustanowienia adwokata.

Postanowieniem z dnia 31 października 2012 r. referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie odmówił mu przyznania prawa pomocy .

Od tego postanowienia został wniesiony sprzeciw, co oznacza, że w niniejszej sprawie miał zastosowanie art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), stanowiący, że w razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, postanowienie, przeciwko któremu został on wniesiony, traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym.

Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2012 r., sygn. akt VII SA/Wa 1038/12, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił R. P. przyznania prawa pomocy uznając, że nie spełnia on przesłanek określonych w art. 246 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Sąd wskazał, że wnioskodawca oświadczył, iż jest w stanie ponieść koszty związane z ustanowieniem profesjonalnego pełnomocnika w sprawie, a to wyklucza przyznanie mu pełnomocnika z urzędu. Sąd podkreślił przy tym, że przepisy powołanej ustawy nie przewidują ustanowienia pełnomocnika na koszt skarżącego, gdyż Sąd nie pełni funkcji pośredniczącej pomiędzy skarżącym a organami samorządów prawniczych w tym zakresie. Ustanowienie pełnomocnika możliwe jest jedynie w ramach prawa pomocy przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 246 § 1 powołanej ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Na to postanowienie skarżący złożył zażalenie wnosząc o jego uchylenie, ponosząc, że "istotę zarzutu wnioskodawcy stanowi twierdzenie o zmuszeniu go do niejawnego ustanawiania zastępcy w sytuacji konfliktu interesów jego i kandydatów na zastępców".

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

zgodnie z art. 246 § 1 powołanej wyżej ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje:

1) w zakresie całkowitym - gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania;

2) w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Brzmienie wskazanych wyżej przepisów oznacza, że instytucja zwolnienia od kosztów sądowych ma charakter wyjątkowy, stosowana jest jedynie w przypadkach, gdy skarżący znajduje się w trudnej sytuacji materialnej i stanowi w istocie pomoc państwa dla osób, które z uwagi na ich trudną sytuację nie mogą uiścić kosztów sądowych, bez wywołania uszczerbku w koniecznych kosztach utrzymania, przy czym ciężar dowodu co do wykazania okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy spoczywa na stronie składającej wniosek o przyznanie prawa pomocy.

Instytucja "prawa pomocy" ma zatem na celu umożliwienie dochodzenia swoich praw przed sądem osobom o bardzo niskich dochodach lub całkowicie tych dochodów pozbawionych, które z uwagi na swą sytuację materialną nie są w stanie pokryć kosztów związanych z postępowaniem sądowym. Zasadą jest bowiem, iż strona powinna partycypować w kosztach postępowania, w szczególności jeśli posiada stały miesięczny dochód. Stanowi o tym art. 199 powołanej ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, zgodnie z którym koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie ponoszą strony, od której to zasady instytucja przyznania prawa pomocy stanowi odstępstwo.

Prawo pomocy jest zatem instytucją stanowiącą wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony postępowania. Z tego względu przesłanki zastosowania tej instytucji winny być interpretowane w sposób ścisły. Udzielenie prawa pomocy jest formą dofinansowania strony postępowania z budżetu państwa i powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe.

W niniejszej sprawie należy się zgodzić z Sądem pierwszej instancji, który odmówił skarżącemu przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym, obejmującym ustanowienie adwokata (radcy prawnego), czego wyraz dał w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Podkreślić w tym miejscu należy, że Sąd rozpatrując wniosek o przyznanie prawa pomocy bada jedynie sytuację finansową i możliwości zarobkowe wnioskodawcy. Skarżący sam przyznał, że stać go na opłacenie profesjonalnego pełnomocnika, a – jak już wyżej wskazano – prawo pomocy ma na celu umożliwienie dochodzenia swoich praw przed sądem osobom o bardzo niskich dochodach lub całkowicie tych dochodów pozbawionych. Zatem wobec deklaracji skarżącego na temat jego sytuacji finansowej, należy przyznać rację Sądowi pierwszej instancji, że nie spełnia on przesłanek określonych w art. 246 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Sąd zaś nie pośredniczy pomiędzy stroną a organami samorządów prawniczych w ustanawianiu pełnomocnika z wyboru – na co również zasadnie wskazał Sąd pierwszej instancji.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 w związku z art. 197 powołanej ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, postanowił, jak w sentencji.