II SA/Łd 697/12

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...], nr [...], Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 w związku z art. 127 § 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2000r., nr 98, poz. 1071 ze zm., w skrócie K.p.a.) oraz art. 2 pkt 2 lit. a, art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 31 maja 1996r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz.U. nr 87, poz. 395 ze zm., powoływana także jako ustawa), po rozpoznaniu wniosku S. P. o ponowne rozpatrzenie sprawy, utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję własną z dnia [...], nr [...], odmawiającą S. P. przyznania uprawnienia do świadczenia pieniężnego z tytułu deportacji do pracy przymusowej.

W toku postępowania ustalono, iż ww. decyzją z dnia [...] organ na podstawie art. 1 ust. 1, art. 2 pkt 2 lit. a i art. 4 ust. 1 ustawy odmówił skarżącemu przyznania uprawnienia do świadczenia pieniężnego z tytułu deportacji do pracy przymusowej uznając, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdza jedynie wysiedlenie rodziny strony w okresie okupacji z miejsca stałego zamieszkania do miejscowości N. Jednakże w ocenie organu celem tego wysiedlenia nie było wywiezienie do pracy przymusowej, lecz wywiezienie służące - w najogólniejszym ujęciu - wyrugowaniu większości ludności narodowości polskiej z zachodnich terenów Rzeczypospolitej Polskiej wcielonych do III Rzeszy Niemieckiej i następnie kolonizacja tych ziem osadnikami narodowości niemieckiej. Obywatele polscy wysiedlani w ramach akcji okupanta germanizacji terenów przyłączonych do III Rzeszy ("poszerzania przestrzeni życiowej", tzw. Lebensraum) byli kierowani (bądź sami musieli o to zadbać) do nowych miejsc osiedlenia. Warunki bytowe w nowych miejscach były bardzo złe, w wielu przypadkach wręcz tragiczne (magazyny i baraki, zrujnowane domy, przeludnione gospodarstwa chłopskie

itp.). Osiedleńcy pozbawieni majątku zmuszeni byli organizować sobie nowe życie w warunkach powszechnych, okupacyjnych niedostatków. Podejmowali pracę dorywczą lub byli kierowani do niej przez miejscowy urząd pracy. Był to los wielu rodzin polskich wysiedlonych w ramach masowych akcji niemieckiego okupanta. Podjęcie pracy wynikało w zależności od okoliczności z konieczności przeżycia w

trudnych warunkach okupacyjnej rzeczywistości (otrzymania wyżywienia i stancji, kartek na żywność, ewentualnie różnego rodzaju deputatów w naturze, wynagrodzenia na zaspokojenie minimalnych potrzeb życiowych, ubezpieczenia itp.) oraz z nakazu administracyjnego, którego niewykonanie groziło surowymi

karami.

Zdaniem organu w niniejszej sprawie przymus wykonywania pracy podyktowany był względami ekonomicznymi i bytowymi, nie stanowił zaś przejawu realizacji polityki gospodarczej III Rzeszy podczas II wojny światowej, polegającej na posługiwaniu się pracą niewolniczą wykonywaną przez ludność podbitych krajów, w tym obywateli polskich deportowanych do pracy przymusowej.

Organ stwierdził, iż wobec strony zastosowano niewątpliwie represję w postaci wysiedlenia z miejsca zamieszkania z pozbawieniem większości dorobku materialnego. Jednak przymusowa zmiana miejsca zamieszkania nie jest represją polegającą na deportacji (przymusowym wywiezieniu) do pracy przymusowej w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 31 maja 1996r. Nie przewiduje ona automatycznego przyznawania uprawnienia do świadczenia dla wszystkich poszkodowanych przez pracę przymusową na rzecz III Rzeszy Niemieckiej. Ustawodawca zawęził krąg osób uprawnionych do świadczenia do osób, wobec których okupant stosował represje pracy niewolniczej w zaostrzonej formie (deportacja/wywiezienie) w stosunku do obowiązujących powszechnie przepisów. Dotyczy to tak osób deportowanych na terytorium III Rzeszy Niemieckiej, jak i deportowanych przez okupanta w granicach terytorium państwa polskiego sprzed dnia 1 września 1939r.

Wnioskiem z dnia 2 kwietnia 2012r., skarżący zwrócił się do organu z żądaniem ponownego rozpatrzenia sprawy. We wniosku skarżący wskazał, że w lutym 1941r. jego rodzina została wysiedlona z gospodarstwa rolnego we wsi W., pow. K. do obozu przejściowego do Ł. przy ul. A, gdzie przebywała ok. dwóch tygodni. Z obozu przejściowego Niemcy przewieźli rodzinę wraz z innymi rodzinami w wagonach bydlęcych do T., a następnie do wsi N. gm. L. pow. T. Skarżący wyjaśnił, że odległość od miejsca wysiedlenia do wsi N. wynosiła ok. 300 km. Wskazał również, że cel wysiedlenia dziecka z rodzicami deportowanymi na roboty przymusowe do Generalnej Guberni był inny niż w stosunku do rodziców. Podniósł, że jego rodzice zostali zmuszeni do pracy w gospodarstwie rolnym pod zarządem niemieckim, a deportacja do pracy przymusowej w granicach Państwa Polskiego sprzed II wojny światowej choć odmienna od deportacji poza granice kraju, była równie dotkliwa. Nie zgodził się ze stwierdzeniem organu, że z uwagi na wiek urodzonego w 1938 r. należy wykluczyć jego wywiezienie w charakterze robotnika przymusowego. Stwierdził, że materiał dowodowy zebrany w sprawie nie został prawidłowo oceniony, choć wskazuje on, że skarżący został deportowany do pracy przymusowej na okres 45 miesięcy oraz był w okresie II wojny światowej ofiarą represji wojennych. Dodał też, że z materiału dowodowego wynika, iż jego rodzice nie wykonywali pracy z przyczyn ekonomicznych, lecz z powodu wydanego nakazu administracyjnego, który uznać należy za przymus. Wskazał, że zasadnicza część zaskarżonego rozstrzygnięcia dotyczy części historycznej, a nie jego sprawy.

Wskazaną na wstępie decyzją z dnia [...] Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych utrzymał w mocy decyzję własną z dnia [...]. Powołując się na art. 1 i art. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich organ stwierdził, iż dla wydania decyzji pozytywnej w sprawie przyznania uprawnienia do świadczenia pieniężnego z tytułu deportacji konieczne jest więc łączne wystąpienie następujących przesłanek tj. ustalenie, że osoba została deportowana (wywieziona) do pracy przymusowej w granicach terytorium państwa polskiego sprzed dnia 1 września 1939 r. lub z tego terytorium na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939-1945 oraz, że praca była wykonywana w warunkach deportacji przez okres co najmniej 6 miesięcy.

Następnie organ wskazał, że S. P. ubiegał się o przyznanie świadczenia z tytułu pobytu na wysiedleniu w okresie od lutego 1941r. do lutego 1945r., a na dowód doznanych represji przedstawił pismo Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziału w Ł. z dnia 5 listopada 2010r., z którego wynika, że w czerwcu 1940r. oraz lutym i czerwcu 1941r. w miejscowości W. przeprowadzono zbiorowe akcje wysiedleńcze, które objęły ogółem 229 osób, w tym ojca skarżącego – K. P. wraz żoną, trójką dzieci i dwiema siostrami. Wysiedleni zostali "wywiezieni do Protektoratu". Do akt sprawy załączono ankietę skarżącego do Powiatowego Biura Dowodów Osobistych w K. oraz ankietę jego matki – S. P., w których jako miejsce zamieszkania w czasie wojny wskazano N. pow. T. Dopuszczono także dowód z przesłuchania wnioskodawcy.

Organ wyjaśnił następnie, że z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, iż S. P. z rodzicami, rodzeństwem i ciotkami został w lutym 1941r. został wysiedlony z rodzinnej miejscowości W. Rodzina trafiła do obozu przesiedleńczego w Ł. skąd skierowano ich do miejscowości N. pow. T. (woj. [...]). Wnioskodawca nie pamięta gdzie mieszkali podczas pobytu na wysiedleniu, ale rodzice strony pracowali w gospodarstwie rolnym znajdującym się pod zarządem niemieckim, a dzieci w tym czasie pozostawały bez opieki w domu. S. P. nie był w stanie podać nazwiska pracodawcy i nie określił, czy rodzice z tytułu pracy otrzymywali wynagrodzenie lub w jaki sposób zdobywali żywność i ubranie.

Zdaniem Kierownika Urzędu w przypadku strony nie został zatem spełniony zawarty w art. 2 pkt 2 lit. "a" ustawy warunek deportacji do pracy przymusowej. Wysiedlenie z miejsca zamieszkania w czasie wojny nie stanowi bowiem represji w rozumieniu przepisów powołanej ustawy. Skarżący został wprawdzie zmuszony do opuszczenia swojego miejsca zamieszkania, jednak odbyło się to w ramach akcji wysiedleńczej przeprowadzonej przez okupanta. Podnoszona przez stronę okoliczność, jaką była utrata gospodarstwa w miejscowości W. była niewątpliwie formą represji, ale uprawnienie do świadczenia pieniężnego nie przysługuje z tytułu wysiedlenia (a co się z tym wiąże utratą domu czy gospodarstwa i brakiem możliwości korzystania z rzeczy codziennego użytku, sprzętu, mebli, ubrań zgromadzonych w domu), lecz z tytułu deportacji do pracy przymusowej.

Kierownik Urzędu nie zakwestionował ciężkiej sytuacji strony i jej rodziny na wysiedleniu, ale wskazał, że uprawnienie do świadczenia pieniężnego nie przysługuje z tytułu wysiedlenia, lecz wywiezienia do pracy przymusowej. Podkreślił, iż każda osoba (rodzina), która została wysiedlona w czasie okupacji, aby utrzymać się przy życiu najczęściej była zobowiązana do podjęcia pracy. Natomiast ustawą o świadczeniu pieniężnym zostały objęte jedynie te osoby, które zostały deportowane (wywiezione) w celu wykonywania pracy przymusowej, w związku z tym osoby (rodziny), które były zobowiązane do podjęcia pracy przebywając na wysiedleniu (przede wszystkim w celu zapewnienia egzystencji sobie czy rodzinie) nie są objęte przepisami ustawy. Organ nie zakwestionował wysiedlenia rodziny strony w czasie okupacji, ale w jego ocenie brak było podstaw do stwierdzenia, iż strona przebywając na wysiedleniu z rodzicami podlegała represjom, o których mowa w art. 2 pkt 2 ustawy.

Na ostateczną decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych skargę do sądu administracyjnego złożył S. P. wnosząc o jej uchylenie. Podtrzymał on swoje stanowisko wyrażone we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy i wyjaśnił, że jako dziecko nie mógł samodzielnie wykonywać pracy, ale jego rodzice zostali deportowani i wykonywali pracę przymusową. Podniósł też, że organ nie przeanalizował jego sprawy i wydał decyzję nie biorąc pod uwagę orzecznictwa sądów administracyjnych oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego.

W odpowiedzi na skargę Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych wniósł o oddalenie skargi, podtrzymując stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, podnosząc również, że kwestie związane z pobytem w obozie przesiedleńczym reguluje odrębna ustawa – ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r., Nr 42, poz. 371 ze zm.).

W toku postępowania sądowo administracyjnego udział w sprawie zgłosił Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w Ł.

Na rozprawie w dniu 11 grudnia 2012r. pełnomocnik skarżącego A. P. popierał skargę, pełnomocnik skarżącego ustanowiony z urzędu również popierał skargę i wnosił o zasadzenie zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej skarżącemu, zaś Prokurator Prokuratury Apelacyjnej w Ł. K. G. wnosił o oddalenie skargi.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga nie jest zasadna.

Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości m.in. przez kontrolę administracji publicznej. Kontrola działalności organów administracyjnych, o której mowa, sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej (§ 2 powołanego przepisu). Oznacza to, iż sądy administracyjne nie orzekają merytorycznie, tj. nie wydają orzeczeń, co do istoty sprawy, lecz badają zgodność zaskarżonego aktu administracyjnego z obowiązującymi w dacie jego podjęcia przepisami prawa materialnego, określającymi prawa i obowiązki stron oraz przepisami procedury administracyjnej, normującymi zasady postępowania przed organami administracji publicznej.

Sąd uwzględniając skargę na decyzję uchyla decyzję w całości albo w części, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, o czym stanowi art. 145 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej P.p.s.a.). Natomiast w razie nieuwzględnienia skargi Sąd skargę oddala (art. 151 P.p.s.a.).

Sąd, badając w tak zakreślonych granicach legalność decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, doszedł do przekonania, że przy wydaniu kwestionowanej decyzji nie doszło do naruszenia przepisów, co uzasadniałoby uwzględnienie skargi.

Materialno prawną podstawę rozstrzygnięcia w sprawie stanowiły przepisy ustawy z dnia 31 maja 1996 roku o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. nr 87, poz. 395 ze zm.), w szczególności przepisy art. 1 i art. 2 pkt 2, które określają przesłanki, od których spełnienia uzależnione jest uzyskanie przedmiotowego świadczenia pieniężnego.

Zgodnie z treścią tego przepisu, represją w rozumieniu ustawy jest m.in. deportacja (wywiezienie) do pracy przymusowej w granicach Państwa Polskiego na okres co najmniej 6 miesięcy. Deportacja oznacza przymusowe wywiezienie, związane z odizolowaniem od dotychczasowego środowiska, wymuszonym zerwaniem dotychczasowych więzi, bez możliwości powrotu czy swobodnego przemieszczania się. Stan deportacji najczęściej wiązał się z wyobcowaniem i życiem w otoczeniu wrogim, często różnym kulturowo i językowo w warunkach zasadniczo od tych w dotychczasowym miejscu zamieszkania. Deportacja ta powiązana była z przymusem pracy niewolniczej i właśnie w konkretnym celu wykonywania takiej pracy wywiezienia dokonano. Tak więc między przymusowym, nagłym i zaskakującym dla osób poddanych tej formie represji wywiezieniem z dotychczasowego miejsca zamieszkania a pracą przymusową musiał istnieć ścisły, nierozerwalny związek.

W przypadku S. P. spełnienie wskazanych przesłanek dotyczy nie tyle wprost samego skarżącego, ale jego rodziców, którzy zdaniem skarżącego byli deportowani do pracy przymusowej. Niemniej jednak w przypadku dzieci orzecznictwo sądowo administracyjne przyjmuje, że nawet pomimo iż same dzieci te nie były zmuszane do pracy przymusowej podczas deportacji, to jednak przysługuje im prawo do świadczenia, o ile taka forma represji dotyczyła ich rodziców.

Zdaniem sądu, w przedmiotowej sprawie organ dokonując wykładni przesłanek art. 2 ust. 2 ustawy trafnie wywiódł, że ten rodzaj represji, jakich doznawali rodzice skarżącego i cała jego rodzina, choć niewątpliwie niosły ze sobą ogromne cierpienia nie były jednak tą formą represji, która z woli ustawodawcy uprawnia do uzyskania świadczenia pieniężnego w trybie omawianej ustawy. Ustawodawca wyraźnie bowiem wskazuje, że uprawnienie do świadczenia pieniężnego przewidziane w ustawie z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich nie przysługuje z tytułu wysiedlenia, lecz z tytułu deportacji (wywiezienia) do pracy przymusowej.

Analizując dokumenty zgromadzone w aktach sprawy, zgodzić należy się z poglądem organu, wbrew stanowisku skarżącego, że brak jest w niniejszej sprawie przekonujących dowodów na to, aby przesiedlenie rodziny skarżącego wiązało się z deportacją do pracy przymusowej. Tym samym więc wnioski organu zasługują na akceptację. Podkreślić bowiem należy, że działania organu zmierzające do wyjaśnienia wszelkich okoliczności sprawy, nie przyniosły efektu w postaci potwierdzenia faktu deportowania rodziny skarżącego do pracy przymusowej i następnie wykonywania jej w takich właśnie warunkach. Zaznaczyć należy również, że i sam skarżący nie przedstawił w tym zakresie żadnych dowodów podnosząc w toku postępowania, ze nie posiada żadnych świadków ani dokumentów potwierdzających fakt deportacji do pracy przymusowej. Z dokumentów zgromadzonych przez organ w aktach sprawy wynika jedynie, że w lutym i czerwcu 1941 r. w miejscowości W. przeprowadzono zbiorowe akcje wysiedleńcze, które objęły ogółem 229 osób, w tym ojca strony skarżącej K. P. wraz z żoną, trójką dzieci i dwiema siostrami. Dodatkowo z ankiet kierowanych do Powiatowego Biura Dowodów Osobistych w K. wynika, że miejscem zamieszkania skarżącego i jego matki w czasie okupacji były N. w pow. T. W aktach sprawy brak jest natomiast dowodów świadczących o tym, że rodzice skarżącego pracowali przymusowo i że przesiedlenie miało charakter deportacji. Przeprowadzone przez organ przesłuchanie strony w formie pisemnej nie pozwoliło na uzyskanie jakichkolwiek dalszych informacji potwierdzających stanowisko skarżącego.

Zdaniem sądu, tak ustalony stan faktyczny dowodzi trafności wniosków Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, że rodzina skarżącego nie była deportowana w celu pracy przymusowej. Materiał dowodowy zebrany w sprawie został poddany ocenie zgodnie z regułami określonymi w przepisach art. 7, 77 § 1 i 80 K.p.a.. Organ ocenił wszystkie dowody przedstawione przez skarżącego. Nie podważając ich wiarygodności, w sposób zgodny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego wywiódł, dlaczego dowody te nie potwierdzają spełnienia przez skarżącego przesłanek uprawniających do świadczenia pieniężnego w trybie ustawy o świadczeniu pieniężnym...

Zgodzić należy się również z tym, że kwestie związane z pobytem w obozie przesiedleńczym reguluje odrębna regulacja – ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r., Nr 42, poz. 371 ze zm.) o czym, jak wynika to z akt sprawy, organ informował stronę w toku postępowania a następnie w odpowiedzi na skargę.

Na marginesie już wskazać należy na znaną sądowi z urzędu okoliczność, że wyrokiem z dnia 19 września 2012r. w sprawie sygn. akt II SA/Łd 696/12, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi oddalił skargę brata skarżącego – A. P. w przedmiocie odmowy przyznania uprawnienia do świadczenia pieniężnego.

W konsekwencji sąd uznając, że kwestionowane przez stronę rozstrzygnięcie organu odpowiada prawu, na podstawie art. 151 P.p.s.a. skargę oddalił.

O kosztach zastępstwa procesowego sąd orzekł na mocy art. 205 § 1 i 2 P.p.s.a. w związku z § 18 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1348 ze zm.).

j.m.