I OSK 2300/12

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 31 maja 2012 r. sygn. akt II SA/Wa 320/12, po rozpatrzeniu skargi A. Z. na decyzję Prezesa Rady Ministrów z dnia [...] stycznia 2012 r. nr [...] w przedmiocie odmowy zmiany decyzji w sprawie przyznania emerytury specjalnej uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję z dnia [...] listopada 2011 r.

W uzasadnieniu wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny przedstawił następujący stan faktyczny sprawy:

Prezes Rady Ministrów decyzją z [...] sierpnia 2007 r. utrzymał w mocy swoją wcześniejszą decyzję z [...] lipca 2007 r. odmawiającą A. Z. przyznania renty specjalnej. W wyniku skargi i skargi kasacyjnej skarżącej Naczelny Sąd Administracyjny, wyrokiem z 30 września 2008 r. sygn. akt I OSK 355/08, uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie oddalający skargę oraz decyzję Prezesa Rady Ministrów z [...] sierpnia 2007 r. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że sytuacja zdrowotna syna skarżącej – rzadkie schorzenie, przy czym w tym wypadku też wyjątkowe, gdyż niewystępujące w Polsce i Europie w takim nasileniu – jak i sytuacja materialna rodziny wskazuje, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, o którym mowa w art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a nadto że objęcie rodziny szerokim wachlarzem pomocy społecznej automatycznie nie wyłącza możliwości przyznania świadczenia specjalnego. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Prezes Rady Ministrów decyzją z [...] marca 2009 r. ponownie utrzymał w mocy swoją odmowną decyzję z [...] lipca 2007 r. Skarga na tę decyzję została odrzucona.

Wnioskiem z 16 listopada 2009 r. skarżąca wystąpiła o zmianę decyzji Prezesa Rady Ministrów z [...] lipca 2007 r., utrzymaną w mocy decyzją z [...] marca 2009 r., w trybie art. 154 kpa, podnosząc, że wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego przesądził kwestię przyznania świadczenia, organowi pozostawiając jedynie sprawę jego wysokości. Decyzjami z [...] grudnia 2009 r. i [...] stycznia 2010 r. Prezes Rady Ministrów odmówił zmiany w trybie art. 154 kpa swojej decyzji z [...] marca 2009 r., którą utrzymana została w mocy decyzja tego organu z [...] lipca 2007 r. odmawiająca przyznania skarżącej renty jako świadczenia specjalnego. Wyrokiem z 30 września 2010 r. sygn. akt II SA/Wa 559/10 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę A. Z. na decyzję Prezesa Rady Ministrów z [...] stycznia 2010 r. Sąd podzielił stanowisko organu co do sytuacji materialnej rodziny skarżącej, a także wskazał na przesłanki z art. 154 § 1 kpa, tj. wystąpienia interesu społecznego lub słusznego interesu strony i zgodził się z oceną organu w tej kwestii. Sąd uznał też, że nie został naruszony art. 153 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Od wyroku tego skarżąca wniosła skargę kasacyjną. W wyniku jej rozpatrzenia Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 28 kwietnia 2011 r., sygn. akt I OSK 134/11 uchylił zaskarżony wyrok oraz decyzje Prezesa Rady Ministrów z [...] stycznia 2010 r. i z [...] grudnia 2009 r. W uzasadnieniu wyroku Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że Prezes Rady Ministrów w postępowaniu zwykłym nie zastosował się do oceny Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażonej w wyroku z 30 września 2008 r., sygn. akt I OSK 355/08, zaś w nadzwyczajnym postępowaniu nie oceniał interesu społecznego i słusznego interesu strony obiektywnie, mając na uwadze rzeczywisty stan sprawy. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego za racją skarżącej domagającej się zmiany decyzji ostatecznej odmawiającej przyznania jej świadczenia specjalnego przemawiają oba interesy, o których mowa w art. 154 § 1 kpa. W wyniku ponownego rozpatrzenia wniosku skarżącej z 16 listopada 2009 r. o zmianę decyzji Prezesa Rady Ministrów z [...] marca 2009 r., organ decyzją z [...] listopada 2011 r. odmówił zmiany przedmiotowej decyzji, a decyzją z [...] stycznia 2012 r. utrzymał w mocy swoją decyzję z [...] listopada 2011 r. W uzasadnieniu decyzji organ przypomniał treść art. 82 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) oraz treść art. 153 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi i podniósł, że rozstrzygając sprawę w ponownym postępowaniu dysponuje takimi samymi możliwościami w zakresie sposobu rozstrzygnięcia, jakimi dysponował w pierwotnym postępowaniu, z ograniczeniami wynikającymi z zasady związania oceną prawną sądu administracyjnego. Podkreślił, że jeśli uzupełnione postępowanie wskazuje na zasadność poprzedniej decyzji, to może wydać identyczne z poprzednim rozstrzygnięcie, z odpowiednim pogłębionym uzasadnieniem, uwzględniającym wskazania sądów. Organ podał, że uwagi Naczelnego Sądu Administracyjnego sprowadzały się do obowiązku uwzględnienia przez organ słusznego interesu strony oraz do twierdzenia, że sytuacja zdrowotna syna skarżącej i sytuacja materialna rodziny mogą wskazywać, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, a wątpliwości organu co do możliwości zapewnienia przez rodzinę we własnym zakresie środków na jej utrzymanie mają znaczenie wtórne. Uwzględniając uwagi Sądu Prezes Rady Ministrów wskazał, że Naczelny Sąd Administracyjny nie przesądził, że sytuację skarżącej należy zakwalifikować jako szczególnie uzasadniony przypadek. Podkreślił, że lista chorób rzadkich jest niekompletna, a dotychczas zdiagnozowano około 8 tysięcy chorób określanych tym mianem. Poszczególne choroby występują rzadko, jednak razem tworzą bardzo liczną grupę. W Polsce na choroby rzadkie cierpi kilkadziesiąt tysięcy pacjentów, zatem uznanie przypadku syna skarżącej za szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych rozciągałoby skutki takiego uznania na przypadki innych osób cierpiących na choroby rzadkie i ubiegających się o przedmiotowe świadczenia. Liczba osób dotkniętych problemem chorób rzadkich jest bardzo duża i z każdym rokiem się zwiększa. Z tego względu sytuacje tych osób, pomimo użycia w określeniu ich chorób sformułowania "rzadkie" nie posiadają charakteru wyjątkowego i nie mogą być postrzegane jako szczególnie uzasadnione. Przyznawanie zaś świadczeń specjalnych wszystkim opiekunom tych chorych przekracza możliwości budżetu państwa, z którego finansowane są te świadczenia. Koszty finansowania świadczeń specjalnych ponosi całe społeczeństwo poprzez opłacanie podatków, dlatego też w ocenie Prezesa Rady Ministrów interes społeczny przemawia za nieprzyznaniem skarżącej wnioskowanego świadczenia. Organ, odnosząc się do kwestii słusznego interesu strony podniósł, że zasługiwałby on na uznanie jedynie w sytuacji, gdy skarżąca spełniłaby cele ustanowienia art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i uznanie to nie naruszałoby interesu społecznego. Organ stwierdził, że samo subiektywne poczucie krzywdy żywione przez stronę oraz rozczarowanie i żal wobec stanowiska organu administracji nie może być traktowane jako słuszny interes strony. Nie można też uznać za słuszny interes strony, w świetle art. 154 kpa, jej dążenia do innej oceny przez organ tego samego stanu faktycznego, który był już przedmiotem rozpoznania przez ten organ w postępowaniu zakończonym ostateczną decyzją. Interes obywatela winien być przy tym "słuszny" w rozumieniu obiektywnym, nie może być natomiast wyprowadzany z własnego tylko przekonania opartego na poczuciu krzywdy i nierówności. W związku z tym organ podniósł, że postępowanie wyjaśniające wykazało, że liczba osób, cierpiących na to samo schorzenie co syn skarżącej jest stosunkowo duża w Polsce, a u chorych tych występują podobne symptomy. Zdaniem organu skarżąca nie wykazała, by przypadek jej syna wyróżniał się z grona tych chorych. Podniósł, że urodzenie dziecka, u którego zdiagnozowano chorobę rzadką nie jest szczególnym zdarzeniem losowym, które zawiera element wyjątkowości w skali kraju. Prezes Rady Ministrów podał, że interes społeczny nie powinien być utożsamiany jedynie z grupą rodzin opiekujących się ich niepełnosprawnymi członkami. Interes społeczny jest pojęciem nieostrym, jest czynnikiem zewnętrznym w stosunku do pewnej grupy społecznej i niewątpliwie nie może być utożsamiany wyłącznie jako interes rodzin osób niepełnosprawnych w oderwaniu od interesu reszty obywateli. Wskazał, że wykładnia, iż opieka nad dzieckiem z rzadką chorobą jest szczególnie uzasadnionym przypadkiem dotyczy zbyt licznej grupy osób, by interes społeczny przemawiał za jej stosowaniem w praktyce. Ocena taka spowodowałaby odejście od obowiązujących zasad przyznawania świadczeń w szczególnych, niepowtarzalnych przypadkach, a tym samym nadałaby świadczeniom specjalnym charakter powszechnych świadczeń socjalnych dla wszystkich opiekunów osób, u których zdiagnozowano chorobę zamieszczoną na liście chorób rzadkich. Wyróżnianie z bardzo licznej grupy opiekunów osób niepełnosprawnych wyłącznie rodziców dzieci, które cierpią na rzadką chorobę, a tym samym zróżnicowanie osób niepełnosprawnych jedynie pod kątem zdiagnozowanego schorzenia przyczyniającego się do ich niepełnosprawności jest, zdaniem organu, rażąco niesprawiedliwe, w szczególności w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, legitymujących się znacznym stopniem niepełnosprawności ze wskazaniem do konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby, w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Reasumując organ stwierdził, że postępowanie prowadzone było zgodnie z zasadą prawdy obiektywnej, a ponowna weryfikacja decyzji ostatecznej Prezesa Rady Ministrów z [...] marca 2009 r. nie ujawniła podstaw do jej zmiany.

Nie zgadzając się z tym rozstrzygnięciem A. Z. złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Zaskarżonej decyzji skarżąca zarzuciła naruszenie:

1. art. 153 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, a polegające na uznaniu odmiennie niż w ocenie prawnej wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 kwietnia 2011 r. sygn. akt I OSK 134/11 i 30 września 2008 r. sygn. akt I OSK 355/08, że przypadku choroby syna skarżącej nie można uznać za szczególnie uzasadniony, a także że interes społeczny sprzeciwia się przyznaniu świadczenia,

2. art. 7 kpa, mające wpływ na wynik sprawy, polegające na uznaniu, że interes społeczny stoi na przeszkodzie w uwzględnieniu wniosku skarżącej o przyznanie renty w trybie art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,

3. art. 154 § 1 i 2 kpa poprzez przyjęcie, że skarżąca nie miała słusznego interesu w żądaniu zmiany ostatecznej decyzji.

W uzasadnieniu złożonej skargi skarżąca przedstawiła poszerzoną argumentację na poparcie postawionych zarzutów i wnosiła o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację przedstawioną w zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 31 maja 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 320/12 uznał, że skarga jest uzasadniona. Sąd I instancji wyjaśnił, że sprawa zmiany decyzji ostatecznej Prezesa Rady Ministrów z [...] marca 2009 r., odmawiającej przyznania skarżącej świadczenia specjalnego w trybie art. 82 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych była już przedmiotem rozpatrywania zarówno przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (wyrok z 30 września 2010 r. sygn. akt II SA/Wa 559/10), jak i przede wszystkim przez Naczelny Sąd Administracyjny, który wyrokiem z 28 kwietnia 2011 r. sygn. akt I OSK 134/11 uchylił wyrok Sądu I instancji oraz decyzję Prezesa Rady Ministrów z [...] stycznia 2010 r. i [...] grudnia 2009 r. Sąd I instancji przywołał treść art. 153 oraz art. 170 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi i wyjaśnił, że z przepisów tych wynika, że ilekroć dana sprawa będzie przedmiotem rozpoznania przez ten sam sąd, tylekroć będzie on związany oceną prawną wyrażoną we wcześniejszym prawomocnym orzeczeniu. Obowiązek podporządkowania się ocenie prawnej wyrażonej w wyroku sądu administracyjnego, ciążący na organie administracji oraz sądzie, może być wyłączony tylko w przypadku istotnej zmiany stanu prawnego lub faktycznego lub po wzruszeniu wyroku. W tej sytuacji Sąd I instancji podkreślił, że zarówno organ administracji, jak i sąd, rozpatrując sprawę ponownie obowiązane są zastosować się do oceny prawnej zawartej w uzasadnieniu wyroku, bez względu na poglądy prawne wyrażone w orzeczeniach sądowych w innych sprawach. W ocenie Sądu I instancji Prezes Rady Ministrów nie sprostał temu zadaniu, czym uchybił powołanemu przepisowi art. 153 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Wydając decyzję z [...] marca 2009 r. Prezes Rady Ministrów pominął ocenę Naczelnego Sądu zawartą w powołanych wyrokach. Organ, wbrew jednoznacznej ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, uznał też, że interes społeczny bezsprzecznie przemawia za nieprzyznaniem przedmiotowego świadczenia, wdając się przy tym w polemikę ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego zaprezentowanym w powołanym wyroku, a nawet wręcz ocenę tę podważając. W ten sam sposób dokonał oceny słusznego interesu strony, przyjmując, że zasługiwałby on na uznanie jedynie w sytuacji, gdy skarżąca spełniłaby cele ustanowienia w art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach. Taka sytuacja w rozpoznawanej sprawie jednak nie nastąpiła.

Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd I instancji stwierdził brak zastosowania się przez organ do oceny prawnej wyrażonej w przywołanych wcześniej wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego, co stanowi naruszenie art. 153 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Naruszenie powyższego przepisu doprowadziło w efekcie do naruszenia art. 154 kpa, gdyż wbrew klarownej ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego organ przyjął, że za zmianą ostatecznej decyzji z [...] marca 2009 r. nie przemawia ani interes społeczny, ani słuszny interes strony. W zaleceniach Sąd I instancji wyjaśnił, że rozpoznając ponownie sprawę organ obowiązany jest wziąć pod uwagę ocenę prawną wyrażoną w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 kwietnia 2011 r., jak i przywołaną w tym orzeczeniu ocenę prawną zawartą w wyroku z 30 września 2009 r.

Skargę kasacyjną od tego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniósł Prezes Rady Ministrów. W złożonej skardze strona skarżąca zarzuciła kwestionowanemu rozstrzygnięciu naruszenie:

1. prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, czyli naruszenie:

- art. 154 § 1 kpa przez uznanie, że za zmianą ostatecznej decyzji Prezesa Rady Ministrów z dnia [...] marca 2009 r. utrzymującej w mocy decyzję z dnia [...] lipca 2007 r. przemawia interes społeczny oraz słuszny interes strony,

- art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez uznanie, że spełnione zostały przesłanki przyznania prawa do renty specjalnej.

2. naruszenie przepisów postępowania przed sądem administracyjnym w stopniu mającym istotny wpływ na wynik sprawy, czyli art. 145 § 1 ust. 1 pkt c ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi polegający na uwzględnieniu skargi A. Z. pomimo braku podstaw do tego oraz błędne uznanie, że Prezes Rady Ministrów naruszył art. 153 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, bowiem nie zastosował się do oceny prawnej wyrażonej w wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Mając powyższy zarzut na uwadze skarżący kasacyjnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego na rzecz organu administracji.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej strona skarżąca przedstawiła argumenty na poparcie zasadności postawionych w skardze kasacyjnej zarzutów.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. z 2012 r. Dz. U. poz. 270) Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc pod uwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania. W przedmiotowej sprawie nie zachodzą przesłanki nieważności postępowania określone w art. 183 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, więc Naczelny Sąd Administracyjny kontroluje zgodność zaskarżonego orzeczenia z prawem materialnym i procesowym w granicach skargi kasacyjnej.

Skarga kasacyjna nie zawiera uzasadnionych zarzutów. Wojewódzki Sąd Administracyjny dokonał bowiem właściwej i prawidłowej wykładni przepisów prawa powołanych w uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia oraz nie naruszył powołanych w skardze kasacyjnej przepisów postępowania.

W niniejszej sprawie skarżący oparł skargę kasacyjną na obu podstawach kasacyjnych wskazanych w art. 174 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, w związku z tym w pierwszej kolejności wymagają oceny zawarte w skardze kasacyjnej zarzuty dotyczący naruszenia przez Sąd I instancji przepisów postępowania, gdyż zarzut dotyczący naruszenia prawa materialnego może podlegać ocenie dopiero wówczas, gdy stan faktyczny przyjęty za podstawę zaskarżonego wyroku nie nasuwa zastrzeżeń.

Zarzut kasacyjny naruszenia przez Sąd I instancji art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie mógł być uwzględniony. Przepis ten określa jedynie kształt orzeczenia sądu wynikającego z oceny prawidłowości zaskarżonej decyzji. Zgodnie z treścią art. 145 § 1 pkt 1 lit. c powołanej ustawy sąd uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie uchyla decyzję lub postanowienie, jeżeli stwierdzi naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Zatem warunkiem uwzględnienia skargi na podstawie tego przepisu jest ustalenie przez Sąd istnienia naruszenia przepisów postępowania przez organ administracji publicznej rozpatrujący daną sprawę oraz stwierdzenie, że naruszenie to miało lub mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a więc gdyby nie było stwierdzonego naruszenia przepisów prawa, to rozstrzygnięcie sprawy najprawdopodobniej byłoby inne. Oznacza to, że można zarzucić Sądowi I instancji naruszenie wyżej wymienionego przepisu tylko wówczas, gdy Sąd ten stwierdził naruszenie prawa procesowego, które odpowiednio miało lub mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mimo to Sąd ten nie spełnił dyspozycji tej normy prawnej i nie uchylił zaskarżonego orzeczenia. Natomiast w rozpatrywanej sprawie przedstawione przez Sąd I instancji przesłanki uwzględnienia skargi pozwalały na zastosowanie w tej sprawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, gdyż w rozpatrywanej sprawie wystąpiły takie naruszenia prawa procesowego, które mogły mieć wpływ na sposób jej rozpatrzenia przez organy. Sąd dokonał wnikliwej oceny zaskarżonej decyzji w kontekście zastosowania przepisów postępowania i zasadnie uznał, że zostały one naruszone. Jeśli zatem z wyroku wynika, że Sąd I instancji dopatrzył się naruszenia przepisów prawa, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, to uznać należy, że rozstrzygnięcie wydane w oparciu o treść art. 145 § 1 pkt 1 lit. c powołanej ustawy jest zgodne z dyspozycją stosowanej przez Sąd I instancji normy prawnej. Analiza uzasadnienia skargi kasacyjnej w zakresie uzasadnienia tego zarzutu wskazuje, że w istocie sprowadza się ono jedynie do polemiki z ustaleniami i oceną dokonaną przez Sąd I instancji.

Skoro zatem podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty dotyczące naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny przepisów postępowania okazały się nieusprawiedliwione, należy przejść do oceny zasadności zarzutów skargi kasacyjnej dotyczących naruszenia wskazanych w niej przepisów prawa materialnego.

W skardze kasacyjnej zawarto zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 154 § 1 kpa przez uznanie, że za zmianą ostatecznej decyzji Prezesa Rady Ministrów z dnia [...] marca 2009 r. utrzymującej w mocy decyzję z dnia [...] lipca 2007 r. przemawia interes społeczny oraz słuszny interes strony oraz art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez uznanie, że spełnione zostały przesłanki przyznania prawa do renty specjalnej.

Oba te zarzuty uznać należy za całkowicie chybione i niezasadne w świetle zapadłych w sprawie wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 września 2008 r. sygn. akt I OSK 355/08 oraz z dnia 28 kwietnia 2011 r. sygn. akt I OSK 134/11.

W pierwszym z tych wyroków (z dnia 30 września 2008 r. sygn. akt I OSK 355/08) Naczelny Sąd Administracyjny przesądził, że przedstawiony wówczas w podstawie kasacyjnej przez skarżącą A. Z. zarzut naruszenia art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest trafny, ponieważ nie można zgodzić się z Sądem I instancji, że okoliczności dotyczące sytuacji majątkowej, rodzinnej oraz stanu zdrowia syna skarżącej za szczególne zdarzenie uznane być nie mogą. W ocenie Sądu okoliczności, o których mowa w przepisie art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, muszą być oceniane tylko w skali danej sprawy i tylko w takim wymiarze winny być rozpoznawane. Zatem indywidualizując zasługi konkretnego człowieka, czy też oceniając zdarzenia losowe, jakich tenże człowiek doświadcza, należy odnosić je tylko do kontekstu jego osobistej sytuacji, nie można natomiast czynić tego w wymiarze globalnym (powszechnym). Sąd podkreślił, że sytuacja zdrowotna syna skarżącej, a także sytuacja materialna rodziny, mogą wskazywać, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek. Skarżąca jest matką syna, dotkniętego niezwykle rzadkim schorzeniem zespołu [...] ([...]). Choroba ta ma charakter wrodzony, może więc być postrzegana jako zdarzenie losowe. Naczelny Sąd Administracyjny bez wątpliwości uznał, że ten konkretny przypadek choroby dziecka jest wyjątkowy, wymagający stałej opieki rodziców, zaś samo schorzenie jest stanem chorobowym na tyle odosobnionym, że nie występuje w takim nasileniu zarówno w Polsce, jak i w całej Europie. Natomiast fakt, że rodzina wnioskodawczyni posiada określone, choć niewystarczające środki utrzymania, nie wyłącza automatycznie możliwości przyznania świadczenia specjalnego, a winno być uwzględnione przy określaniu jego wysokości.

Ocenę tą podzielił następnie Naczelny Sąd Administracyjny w drugim z powołanych wyroków z dnia 28 kwietnia 2011 r. sygn. akt I OSK 134/11. W uzasadnieniu tego orzeczenia Naczelny Sąd Administracyjny przesądził i zajął jednoznaczne stanowisko, że "w niniejszej sprawie za racją skarżącej przemawiają oba interesy, o których mowa w art. 154 § 1 kpa", czyli zarówno interes społeczny, jak i słuszny interes strony. Przy czym Sąd ten interes społeczny, o którym mowa w art. 154 § 1 kpa odniósł w tej sprawie do znaczenia wyroku Naczelnego Sadu Administracyjnego z dnia 30 września 2008 r. I OSK 355/08, który zajął wyraźne stanowisko w sprawie wniosku A. Z., złożonego na podstawie art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach. Sąd w poprzednim orzeczeniu stwierdził, że przypadek A. Z. jest szczególnym w rozumieniu tego przepisu. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w interesie społecznym nie leży pozostawienie w mocy decyzji, wydanej z naruszeniem zasady związania oceną prawną Sądu (czyli z naruszeniem art. 153 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, które miało miejsce w rozpatrywanej sprawie). Naczelny Sąd Administracyjny nie zgodził się równocześnie na podane przez organ rozumienie interesu społecznego tak jak w postępowaniu zwykłym, sprowadzającego się do oceny sytuacji materialnej rodziny A. Z. na tle sytuacji finansowej Państwa. Takie rozumienie interesu społecznego Sąd ten uznał za "szokujące". Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił również uwagę, że to zadaniem Prezesa Rady Ministrów jest opracowanie systemowego rozwiązania kwestii wszechstronnej pomocy rodzinom opiekującym się niepełnosprawnymi jej członkami i to w wymiarze zapewniającym godziwe warunki życia. Skoro takiego dostatecznie sprawnego systemu brak, o czym świadczą wnioski o przyznanie świadczeń różnego rodzaju i z różnych tytułów, to właśnie w interesie społecznym należy skorzystać z uprawnienia przyznanego Prezesowi art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach. Zwłaszcza w sytuacji takiej, jaka ma miejsce w niniejszej sprawie, tj. wcześniejszego przesądzenia przez Naczelny Sąd Administracyjny o takim uprawnieniu, która to ocena, choć wyrażona w sprawie toczącej się o przyznanie świadczenia, przenosi się na postępowanie nadzwyczajnie, o wzruszenie decyzji ostatecznej w tym przedmiocie. Naczelny Sąd Administracyjny przesądził także, że w niniejszej sprawie istnieje słuszny interes strony. Kwestia ta w ocenie tegoż Sądu została również przesądzona wyżej omówionym wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 września 2008 r. sygn. akt I OSK 355/08. W wyroku tym Sąd bowiem uznał przypadek A. Z. za szczególny w rozumieniu art. 82 ust. 1 ustawy o świadczeniach i podkreślił, że przy rozpoznawaniu spraw istnieje obowiązek uwzględnienia słusznego interesu strony, wynikający z art. 7 kpa. W postępowaniu prowadzonym w trybie art. 154 § 1 kpa ta ocena jest zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego wiążąca. Nie ma zatem wątpliwości, że w rozpatrywanej sprawie wystąpiła również przesłanka słusznego interesu strony. Naczelny Sąd Administracyjny nie podzielił przy tym odmiennego stanowiska prezentowanego przez Prezesa Rady Ministrów.

Oba te wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego są prawomocne. W tej sytuacji podkreślić należy, że zgodnie z treścią art. 153 oraz 170 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, jak zasadnie podniósł to Sąd I instancji, ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w orzeczeniu sądu wiążą w sprawie ten sąd oraz organ, którego działanie lub bezczynność było przedmiotem zaskarżenia. Z przepisów tych wynika, że ilekroć dana sprawa będzie przedmiotem rozpoznania przez ten sąd, tylekroć będzie on związany oceną prawną wyrażoną we wcześniejszym prawomocnym orzeczeniu. Orzeczenie sądu administracyjnego wywiera zatem skutki wykraczające poza zakres postępowania sądowoadministracyjnego, a jego oddziaływaniem objęte jest także przyszłe postępowanie administracyjne w sprawie. Obowiązek podporządkowania się ocenie prawnej wyrażonej w wyroku sądu administracyjnego ciążący na organie administracji oraz sądzie może być wyłączony tylko w przypadku istotnej zmiany stanu prawnego lub faktycznego albo po wzruszeniu wyroku. Taka sytuacja nie miała jednak miejsca w rozpatrywanej sprawie. Ocena prawna wynika z uzasadnienia wyroku sądu i dotyczy wykładni przepisów prawnych i sposobu ich zastosowania w konkretnym przypadku w związku z rozpoznawaną sprawą. Związanie samego sądu administracyjnego w rozumieniu cytowanego przepisu oznacza, że nie może on formułować nowych ocen prawnych - sprzecznych z wyrażonym wcześniej poglądem, lecz zobowiązany jest do podporządkowania się orzeczeniu w pełnym zakresie oraz konsekwentnego reagowania w razie stwierdzenia braku zastosowania się do wskazań w zakresie dalszego postępowania przed organem administracji publicznej. W tej sytuacji podkreślić należy, że zarówno organ administracji, jak i sąd, rozpatrując sprawę ponownie obowiązane są zastosować się do oceny prawnej zawartej w uzasadnieniu wyroku, bez względu na prezentowane własne poglądy prawne wyrażone w uzasadnieniach wydanych decyzji, których Sąd nie podzielił oraz indywidualną ocenę organu prawidłowości rozstrzygnięć zawartych w prawomocnych orzeczeniach sądowych.

Moc wiążąca orzeczenia określona w art. 170 w odniesieniu do sądów oznacza zaś, że podmioty te muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak stwierdzono w prawomocnym orzeczeniu. Zatem w kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się dana kwestia, nie może być już ona ponownie badana (por. J. Kunicki, glosa do postanowienia SN z dnia 21 października 1999 r. sygn. akt I CKN 169/98, OSP 2001, z. 4, poz. 63). Skutkiem natomiast zasady mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, że w postępowaniu późniejszym ta kwestia nie może być już w ogóle badana. Zachodzi tu zatem ograniczenie dowodzenia faktów, objętych prejudycjalnym orzeczeniem, a nie tylko ograniczenie poszczególnego środka dowodowego (por. wyr. SN z dnia 12 lipca 2002 r., V CKN 1110/00, Lex nr 74492). Oznacza to, że dana kwestia, która została już przesądzona kształtuje się tak, jak to stwierdzono w prawomocnym orzeczeniu. Zatem w kolejnym postępowaniu nie może ona być już ponownie badana. Skoro związanie wynikające z przywołanego przepisu odnosi się do kolejnych postępowań, to tym bardziej odnosi się ono do sprawy, w ramach której zapadł prawomocny wyrok. W rozpatrywanej zaś sprawie jej stan faktyczny nie zmienił się, został on już dwukrotnie oceniony przez Naczelny Sąd Administracyjny, jako niebudzący wątpliwości, co do tego, że przesądza on o spełnieniu przesłanki szczególnego przypadku z art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach oraz przesłanki istnienia interesu społecznego oraz słusznego interesu strony o których mowa w art. 154 § 1 kpa.

Nadto podkreślić należy, że zgodnie z treścią art. 190 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Sąd I instancji, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny. Nie można oprzeć skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny. Oznacza to, że w rozpatrywanej sprawie Wojewódzki Sąd Administracyjny był bezpośrednio związany wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny z dnia 28 kwietnia 2011 r. sygn. akt I OSK 134/11.

Oznacza to, że w rozpatrywanej sprawie, sytuacja zdrowotna syna wnioskodawczyni, chorującego konkretnie na chorobę [...] oraz sytuacja materialna rodziny powodują, że w tym indywidualnie rozpatrywanym przypadku zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek o którym mowa w art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dlatego też w pełni uzasadniony, zarówno od strony interesu społecznego jak i słusznego interesu strony, jest wniosek A. Z. złożony w trybie art. 154 kpa o zmianę, wydanej z naruszeniem art. 153 ustawy Prawo o postępowaniu administracyjnym, decyzji Prezesa Rady Ministrów o odmowie przyznania wnioskodawczyni świadczenia specjalnego, o którym mowa w art. 82 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Przedstawiona argumentacja prowadzi do wniosku, że sprawa co do istoty została w całości prawidłowo rozpatrzona, a dokonana przez Wojewódzki Sąd Administracyjny ocena prawidłowości zaskarżonych decyzji w pełni odpowiada prawu.

Mając powyższe na względzie na podstawie art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. z 2012 r. Dz. U. poz. 270) Sąd orzekł jak w sentencji.