VI SA/Wa 1933/12

Uzasadnienie

Zaskarżoną uchwałą z dnia [...] stycznia 2012 r., znak: [...] Komisja Egzaminacyjna II stopnia Nr [...] przy Ministrze Sprawiedliwości do rozpoznania odwołań od uchwał o wynikach egzaminu radcowskiego, który został przeprowadzony w dniach 14-17 czerwca 2011 r. (dalej: "Komisja Odwoławcza"), działając na podstawie art. 368 ust. 1, ust. 9 i ust. 12 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.; dalej: "u.r.p.") w związku z art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm. dalej: "k.p.a.") - utrzymała w mocy uchwałę z dnia [...] lipca 2011 r., nr [...] Komisji Egzaminacyjnej Nr [...] do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego w 2011 r. z siedzibą w [...] (dalej: "Komisja Egzaminacyjna"), w sprawie ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego A. C. (dalej: "skarżąca").

Do wydania niniejszych uchwał doszło w następującym stanie faktycznym i prawnym:

Komisja Egzaminacyjna uchwałą nr [...] z dnia [...] lipca 2011 r. – działając na podstawie art. 366 ust. 2 u.r.p. stwierdziła, że skarżąca uzyskał wynik negatywny z egzaminu radcowskiego. Z jej uzasadnienia wynika, skarżąca z części pierwszej egzaminu (zestaw pytań testowych) otrzymał ocenę dobrą, z drugiej części egzaminu (prawo karne) ocenę dostateczną, z trzeciej części (prawo cywilne) ocenę niedostateczną, z czwartej części (prawo gospodarcze) ocenę dostateczną oraz z piątej części (prawo administracyjne) ocenę bardzo dobrą, co w świetle art. 366 ust. 1 u.r.p. przesądza o negatywnym wyniku z egzaminu radcowskiego.

W odwołaniu od uchwały Komisji Egzaminacyjnej z dnia [...] lipca 2011 r. skarżąca wniosła o: uchylenie zaskarżonej uchwały w całości, orzeczenie przez Komisję Odwoławczą, że z części trzeciej egzaminu otrzymała ocenę pozytywną, a w konsekwencji o orzeczenie, że uzyskała pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego. Dodatkowo skarżąca wniosła o przeprowadzenie dowodu z porównania jej pracy z zakresu prawa cywilnego z pracami innych zdających, których prace zostały ocenione pozytywnie w innych Komisjach szczegółowo wskazanych we wniosku w tym przez Komisję Egzaminacyjną Nr [...] (Karta Oceny Merytorycznej kod Nr [...] i [...]). Komisje w sposób pozytywny oceniały prace egzaminacyjne, w których podnoszone były jedynie zarzuty prawa materialnego, co świadczy o niejednolitych kryteriach oceny i sprzeczne jest z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP i art. 8 k.p.a.

Autor skargi zaskarżonej uchwale zarzucił naruszenie zasad oceny pracy pisemnej z prawa cywilnego, czego konsekwencją było niewłaściwe ustalenie wyniku egzaminu jako negatywny, w szczególności:

– przepisu art. 366 ust. 1 w związku z art. 365 ust. 2 u.r.p., poprzez ustalenie ocen cząstkowych (o których mowa w art. 365 ust. 2 op. cit. ustawy) z trzeciej części egzaminu radcowskiego z przekroczeniem tzw. "uznania administracyjnego" oraz w sposób sprzeczny z kryteriami oceny tego zadania wskazanymi w wyżej przywołanym przepisie, co doprowadziło do ustalenia niedostatecznej oceny pracy egzaminowanej;

– przepisu art. 365 ust. 2 u.r.p. w zw. z art. 107 § 3 k.p.a. poprzez:

a) niewyczerpujące wskazanie w uzasadnieniu ocen cząstkowych przyczyn przesądzających o zastosowaniu najniższej spośród ocen przewidzianych w art. 364 ust. 10 pkt 2 u.r.p., wobec wskazań w ww. uzasadnieniach co do poprawności przeważającej części istotnych elementów pracy podlegających ocenie zgodnych z opisem istotnych zagadnień egzaminacyjnych sporządzonych przez Zespół przygotowujący zadania na egzamin;

b) niewyczerpujące - w kontekście wystawienia oceny niedostatecznej - analizy stopnia uwzględnienia interesu strony, którą zgodnie z zadaniem odwołująca reprezentowała i pominięcie przez egzaminatorów rozważań w zakresie określenia ewentualnych konsekwencji dla reprezentowanej przez egzaminowaną strony w związku ze wskazaniem przez egzaminatorów uchybień w treści przedmiotowej apelacji;

c) istotną rozbieżność przy ocenie zastosowanych przepisów (przepisów prawa materialnego oraz braku przepisów procesowych) i ich skutków dla reprezentowanej w hipotetycznym procesie oraz ich skutków dla uzasadnienia ocen cząstkowych sporządzonych przez egzaminatorów;

d) wskazanie w uzasadnieniu oceny cząstkowej przez egzaminatora radcę prawnego, że sposób redakcji zarzutów prawa materialnego lub brak odwołania do niektórych przepisów prawa procesowego "w szczególności brak jakichkolwiek zarzutów naruszenia prawa procesowego dyskwalifikuje pracę", co stanowi o niespełnieniu wymogów formalnych apelacji;

e) niespójne i wewnętrznie sprzeczne uzasadnienie oceny cząstkowej sporządzonej przez egzaminatora radcę prawnego A. D. wskazujące na nie zarzucenie "naruszenia jakichkolwiek przepisów prawa procesowego za wyjątkiem art. 322 k.p.c. w kontekście naruszenia art. 445 k.c. w zw. z art. 444 k.c." i nie zarzucenie "naruszenia przepisu art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 444 k.c." przy jednoczesnym wskazaniu, iż "zdający - w kontekście naruszenia art. 11 k.p.c. podniósł okoliczność". W petitum zaś apelacji zdający literalnie zarzucił m.in. naruszenie art. 445 k.c. w zw. z art. 444 k.c. i 322 k.p.c;

f) niespójne i wewnętrznie sprzeczne uzasadnienie oceny cząstkowej sporządzone przez egzaminatora sędziego E. H. zawarte w pkt 2 uzasadnienia oceny cząstkowej zaczynające się od słów "Apelacja nie zawiera" do słów "Autor apelacji pomija" w sytuacji gdy w apelacji znajduje się literalne odniesienie się do art. 4 ustawy prawo o ruchu drogowym, jak i art. 11 k.p.c. w odniesieniu do art. 45 ww. ustawy. W zarzutach zaś znajduje się wywód prawny, co do odsetek i właściwej daty, od jakich winny być liczone (co stanowi odniesienie się do art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c.);

g) nieuprawnione przyjęcie przez egzaminatora sędziego w uzasadnieniu oceny cząstkowej, że zgłoszone przez egzaminowaną wnioski apelacji są nieadekwatne do stanu sprawy, nie poddają się kontroli merytorycznej, gdyż nie zostały sprecyzowane w sytuacji, gdy jest ono literalnym przepisaniem art. 368 § 1 k.p.c., który to przepis w świetle orzecznictwa sądowego statuuje prawo Sądu II instancji do orzekania, co do istoty, a nie obliguje jedynie do przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

h) nieuwzględnienie podczas oceny przez egzaminatorów tych elementów pracy wskazanych zgodnie z Opisem Istotnych Zagadnień, które przemawiają za pozytywną jej oceną i tak:

– w zakresie podstawy faktycznej wskazanie, iż sąd naruszył art. 362 k.c. w zw. z art. 361 § 1 k.c. przez błędne ich zastosowanie, sprowadzające się do błędnego przyjęcia, iż powódka przyczyniła się do zaistniałego zdarzenia w 20%, co egzaminowana zauważyła i neguje,

– w zakresie podstawy prawnej poprzez podniesienie w pracy egzaminacyjnej zarzutów naruszenia art. 455 k.c. i 481 k.c. (niewyartykułowanego w petitum apelacji) oraz w zakresie art. 445 k.c. w zw. z art. 444 k.c. i art. 322 k.p.c., art. 444 k.c. oraz przepisów ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908), w tym także art. 4 ustawy prawo o ruchu drogowym (wyartykułowany w uzasadnieniu apelacji) oraz art. 45 pkt 3 ww ustawy (przepis niewyartykułowany) w uzasadnieniu apelacji.

Komisja Odwoławcza utrzymując w mocy uchwałę Komisji Egzaminacyjnej z dnia [...] lipca 2011 r. wskazała, iż skarżąca zasadnie sporządził apelację, a nie opinię prawną o niezasadności jej wnoszenia, co wskazuje na prawidłowy kierunek działania zdającej jako autora apelacji w interesie reprezentowanej strony. Jednocześnie wskazała, iż w sprawie niniejszej zarzuty apelacji winny dotyczyć tak naruszenia prawa procesowego, jak i prawa materialnego. Komisja Odwoławcza podzieliła stanowisko skarżącej wskazujące na zgodną ocenę egzaminatorów, że sporządzona apelacja spełnia co do zasady podstawowe wymogi z art. 368 § 1 i § 2 k.p.c. Komisja Odwoławcza wskazała, iż w przedstawionym w zadaniu egzaminacyjnym stanie faktycznym należało zaskarżyć pkt III wyroku w zakresie dotyczącym oddalenia powództwa o zasądzenie dochodzonych w pozwie odsetek ustawowych od kwoty 33.100 zł i oddalenia powództwa w części dotyczącej zadośćuczynienia w kwocie 20.000 zł z należnymi odsetkami i pkt V wyroku w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach. Komisja Odwoławcza podniosła, iż skarżąca w apelacji zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego w [...] w zakresie pkt I w części w jakim ustała on odsetki od zasądzonej kwoty 33.100 zł na dzień 25 listopada 2009 r. i w pkt III w całości w jakim oddala on powództwo, a jako wartość przedmiotu zaskarżenia wskazała kwotę 20.000 zł. Komisja Odwoławcza uznała zatem, iż w sposób uprawniony egzaminatorzy wskazali, iż skarżąca wadliwie zaskarżyła wyrok w pkt I, brak gravamen, bo oddalenie roszczenia o odsetki zawarte jest w pkt III wyroku (oddalenie powództwa). Jednocześnie stwierdziła, iż skarżąca nie zaskarżyła natomiast pkt V wyroku. Prawidłowo jednak wskazała wartość przedmiotu zaskarżenia.

Komisja Odwoławcza wskazała nadto, iż w stanie faktycznym sprawy należało podnieść następujące zarzuty:

1) naruszenia prawa procesowego:

a) art. 233§ 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie wadliwej oceny dowodu z opinii biegłego, z którego wbrew stanowisku Sądu I instancji nie wynika okoliczność i zakres przyczynienia się powódki do powstania szkody;

b) dopuszczenia dowodu z opinii biegłego K. M. na okoliczności nie wymagające wiadomości specjalnych, ustalenia że powódka przyczyniła się do powstania wypadku, podczas gdy ustalenie tej okoliczności należy do Sądu;

2) naruszenia prawa materialnego:

a) art. 362 k.c. w zw. z art. 361 k.c. przez ich błędną wykładnię i zastosowanie i przyjęcie, że powódka przyczyniła się do powstania szkody;

b) art. 445 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię ocenę rozmiaru krzywdy i uznanie przez sąd I instancji, że zasądzona kwota zadośćuczynienia jest sumą odpowiednią w rozumieniu tego przepisu;

c) art. 481 § 1 k.c. poprzez błędną jego wykładnię skutkującą zasądzeniem odsetek od daty późniejszej niż żądała powódka.

Dodatkowo możliwe było podniesienie zarzutu naruszenia art. 316 § 1 k.p.c., art. 6 k.c. czy też art. 328 § 2 k.p.c.

Komisja Odwoławcza wskazała, iż skarżąca w sporządzonej apelacji podniosła tylko jeden zarzut naruszenia prawa procesowego, które to zarzuty w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego wiążą sąd odwoławczy, dotyczący art. 322 k.p.c. w zw. z art. 445 i 444 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy z ustalonego w sprawie stanu faktycznego jak również utrwalonego orzecznictwa wynika, iż wskazana powyżej norma w swej podstawowej funkcji ma za zadanie łagodzenie doznanej a niewymiernej materialnie krzywdy a nie sprowadzanie jej tylko do odszkodowania za wynikłe z uszkodzenie ciała lub rozstroju zdrowia negatywne skutki.

Zdaniem Komisji Odwoławczej do najistotniejszych uchybień skarżącej należy zaliczyć:

– brak zarzutów naruszenia prawa procesowego dotyczących art. 233 § 1 k.p.c. i art. 278 k.p.c.;

– brak prawidłowo skonstruowanego zarzutu naruszenia prawa materialnego art. 445 § 1 k.c. dotyczącego nieodpowiedniej sumy zasądzonego na rzecz powódki zadośćuczynienia, w szczególności z uwagi na jej dolegliwości fizyczne i cierpienia psychiczne;

– brak zarzutu naruszenia art. 481 § 1 k.c. poprzez niekorzystne dla powódki ukształtowanie zakresu zaskarżenia i wniosku apelacji bez wskazania okresu za który autorka apelacji żąda zasądzenia odsetek za opóźnienie w płatności zasądzonej kwoty;

– zaskarżenie wyroku w pkt I pomimo braku gravamenu;

– bardzo słaby styl, staranność i język pracy, liczne błędy.

Natomiast – w ocenie Komisji Odwoławczej - cechą pozytywną pracy skarżącej jest: sporządzenie apelacji, a nie opinii prawnej o braku podstaw do jej wnoszenia oraz co do zasady trafne podniesienie zarzutu dotyczącego art. 362 w zw. z art. 361 § 1 k.c.

Konkludując Komisja Odwoławcza podniosła, iż rozwiązanie zadania z zakresu prawa cywilnego z trzeciej części egzaminu radcowskiego nie spełnia minimalnych wymogów pozwalających uznać, że skarżąca wykazała się w zakresie tej części egzaminu wiedzą prawniczą i umiejętnością jej stosowania niezbędną do samodzielnego i poprawnego wykonywania zawodu radcy prawnego. Nadto wskazała, iż bezzasadna jest (w świetle ugruntowanego orzecznictwa sądów administracyjnych) próba weryfikacji oceny pracy w oparciu o porównanie przedmiotowej pracy z treścią innych prac wnioskowanych jako dowód w sprawie przez skarżącą.

Jednocześnie Komisja Odwoławcza podzieliła w całości oceny wyrażone w opiniach Komisji Egzaminacyjnej, nie dostrzegając w nich istotnych uchybień, które powodowałyby konieczność podwyższenia ocen cząstkowych.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonej uchwały z dnia [...] stycznia 2012 r. oraz poprzedzającej ją uchwały Komisji Egzaminacyjnej. Autor skargi zarzucił :

1. rażące naruszenie przepisów postępowania administracyjnego mające istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 7, art. 77 § 1, art. 80 k.p.a. poprzez:

– brak dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego przedmiotowej sprawy przejawiający się przede wszystkim w zaniechaniu przeprowadzenia postępowania dowodowego, a w szczególności dowodów z dokumentów na które powoływała się skarżąca w odwołaniu tj.:

a) opisu istotnych zagadnień dla Komisji Egzaminacyjnej do zadania z zakresu prawa cywilnego (trzecia część egzaminu radcowskiego z 2011 r.),

b) uzasadnienia oceny cząstkowej zadania z zakresu prawa cywilnego z trzeciej części egzaminu radcowskiego autorstwa sprawdzającego radcę prawnego A. D. sędziego E.H. :

– brak odniesienia się przez Komisję Odwoławczą do przytoczonych w apelacji jak i w odwołaniu wypowiedzi doktryny i orzecznictwa, z których wynikało, że przyjęte przez skarżącą rozwiązanie kazusu z prawa cywilnego było prawidłowe, a błędy co do nie zaskarżenia pkt V wyroku i braku szczegółowego zakresu żądania, nie stanowią uchybień kategorycznie przekreślających wartość merytoryczną pracy, a tym samym nie powinny nieść za sobą tak daleko idącego skutku w postaci negatywnej oceny z całego końcowego egzaminu radcowskiego;

– nie wyjaśnienie przez Komisję Odwoławczą czy w jakim zakresie egzaminatorzy oceniający pracę skarżącej stosowali podczas dokonywania oceny apelacji z trzeciej części egzaminu radcowskiego - bloku cywilnego opisu istotnych zagadnień egzaminacyjnych, w sytuacji gdy dokument ten dopuszczał różnorakie formy rozwiązania kazusu egzaminacyjnego nie wprowadzając przy tym wymogu / obowiązku zastosowania w rozwiązaniu wszystkich dopuszczalnych wariantów jego rozwiązania, na co wskazuje w uzasadnieniu swej uchwały Komisja Odwoławcza, co z kolei implikowałoby wewnętrzną sprzeczność i oczywistą nieprawidłowość tak sporządzonej apelacji;

2. rażące naruszenie przepisu postępowania administracyjnego tj. art. 107 § 3 k.p.a., poprzez nie sprostanie wymogowi sporządzenia wnikliwego i logicznego uzasadnienia wydanego rozstrzygnięcia, co oczywiście miało wpływ na wynik postępowania, poprzez uniemożliwienie kontroli prawidłowości zaskarżonej uchwały;

3. rażące naruszenie przepisu postępowania administracyjnego mające istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 80 k.p.a. poprzez wybiórczą ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz oczywiście błędne ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia, pozostające w opozycji do zgromadzonych materiałów;

4. naruszenie przepisu postępowania administracyjnego tj. art. 8 k.p.a., przejawiającego się tym, że Komisja Odwoławcza poprzez swoją niestaranność i pobieżność w prowadzeniu postępowania dowodowego, zwłaszcza w zakresie:

• dokładnego wyjaśnienia okoliczności sprawy,

• konkretnego ustosunkowania się do żądań i twierdzeń strony odwołującej,

• uwzględnienia w zaskarżonej uchwale zarówno interesu społecznego, jak i słusznego interesu obywateli, przy założeniu, że wszyscy obywatele są równi wobec prawa,

• przekroczenia granic uznania administracyjnego przy ustalaniu rzeczywistego wpływu popełnionych w pracach egzaminacyjnych błędów na wynik egzaminu radcowskiego, bez stosowania rozróżnienia na błędy kwalifikowane, skutkujące odrzuceniem środka zaskarżenia, a tym samym uzasadniające negatywny wynik z trzeciej części egzaminu radcowskiego oraz na inne omyłki, nie powodujące tak daleko idących skutków procesowych, które tym samym nie powinny powodować oceny negatywnej, ale pozytywną określoną przy uwzględnieniu ustawowo ustalonej skali ocen egzaminacyjnych

naruszyła w sposób oczywisty zasadę pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa;

5. naruszenie przepisów postępowania art. 15, art. 138, art. 107 § 1 i 3 k.p.a. w zw. z art. 368 ust. 1 u.r.p. przez nierozpoznanie odwołania tj. nie odniesienie się do twierdzeń dotyczących poprawności procesowej apelacji;

6. naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie tj. art. 368 ust. 12 u.r.p. w zw. z § 5 ust. 2 pkt 1 i ust. 3 i § 5 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 24 września 2009 r. w sprawie komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego (Dz.U. z 2009 r. Nr 164, poz. 1314) przejawiające się w uznaniu, że "odpowiednie" stosowanie przepisów k.p.a. w postępowaniu przed komisją odwoławczą wyłącza stosowanie przepisów k.p.a. wprost w sytuacji gdy kwestie związane z postępowaniem zostały uregulowane w ustawie o radcach prawnych, co doprowadziło do zignorowania wszelkich zasad postępowania w zakresie ustalania stanu faktycznego i postępowania dowodowego.

W odpowiedzi na skargę Komisja Odwoławcza wniosła o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały. Wskazała, iż uzasadnienie zaskarżonej uchwały w sposób merytoryczny ze wskazaniem konkretnych norm prawnych, a jednocześnie wystarczający i zgodny z wymogami jakim winno podlegać uzasadnienia decyzji wyjaśnia motywy i przesłanki rozstrzygnięcia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.

W świetle powołanych przepisów ustawy Wojewódzki Sąd Administracyjny w zakresie swojej właściwości ocenia zaskarżoną decyzję administracyjną z punktu widzenia jej zgodności z prawem materialnym i przepisami postępowania administracyjnego, według stanu faktycznego i prawnego obowiązującego w dacie wydania tej decyzji.

Ponadto, co wymaga podkreślenia, Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (vide: art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 270; dalej: "p.p.s.a.").

Dokonując oceny zasadności wniesionej skargi na uchwałę Komisji Odwoławczej z dnia [...] stycznia 2012 r., Sąd doszedł do przekonania, że nie zasługuje ona na uwzględnienie.

Na gruncie niniejszej sprawy skarżąca nie zgodziła się z ustalonym uchwałą Komisji Egzaminacyjnej negatywnym wynikiem egzaminu radcowskiego, któremu została poddana w dniach 14 -17 czerwca 2011 r., kwestionując prawidłowość oceny z trzeciej części egzaminu (prawo cywilne), z której otrzymała ocenę niedostateczną. Zarzuty skarżącej w tym względzie determinowały zakres rozpatrzenia sprawy w II instancji przez Komisję Odwoławczą, jak i obecnie określają ramy kontroli sądowoadministracyjnej w sprawie. Wynika to z faktu, że innych – pozytywnych ocen, uzyskanych z pozostałych części egzaminu – skarżąca nie kwestionuje.

Szczegółowy tryb składania egzaminu radcowskiego został uregulowany w przepisach od art. 36 do art. 369 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych oraz w rozporządzeniu wykonawczym Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 kwietnia 2009 r. w sprawie zespołu do przygotowania zestawu pytań testowych oraz zadań na egzamin radcowski oraz wykazu tytułów aktów prawnych (Dz. U. Nr 70, poz. 606), wydanym na podstawie art. 36 ust. 12 u.r.p., a także rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie przeprowadzenia egzaminu radcowskiego (Dz. U. Nr 163, poz. 1302), wydanym na podstawie art. 361 ust. 16 u.r.p.

Wynik egzaminu radcowskiego ustalany jest w drodze uchwały Komisji Egzaminacyjnej (art. 366 ust. 2 u.r.p.), od której przysługuje zdającemu odwołanie do Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości (Komisji Odwoławczej). Do postępowania przed Komisją Odwoławczą stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, co pozwala traktować uchwały tej Komisji jak decyzje administracyjne (por. art. 368 ust. 1 i 12 u.r.p.). Powołane wyżej przepisy ustawy o radcach prawnych określają też kryteria, które muszą być brane pod uwagę przy wydawaniu uchwał, ustalających wynik z egzaminu radcowskiego.

Zgodnie art. 364 ust. 1 u.r.p., egzamin radcowski polega na sprawdzeniu przygotowania prawniczego osoby przystępującej do tego egzaminu (zdającego) do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu radcy prawnego, w tym wiedzy z zakresu prawa i umiejętności jej praktycznego zastosowania z zakresu materialnego i procesowego prawa karnego, materialnego i procesowego prawa wykroczeń, prawa karnego skarbowego, materialnego i procesowego prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa gospodarczego, spółek prawa handlowego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, materialnego i procesowego prawa administracyjnego, postępowania sądowoadministracyjnego, prawa Unii Europejskiej, prawa konstytucyjnego oraz prawa o ustroju sądów i prokuratur, samorządu radcowskiego i innych organów ochrony prawnej działających w Rzeczypospolitej Polskiej oraz warunków wykonywania zawody radcy prawnego i etyki tego zawodu.

Zasady i sposób oceny wiedzy zdającego określono w art. 365 ust. 1 i 2 u.r.p., w myśl którego test z pierwszej części egzaminu radcowskiego sprawdzają niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy wyznaczeni przez przewodniczącego komisji egzaminacyjnej, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych. Oceny rozwiązania każdego z zadań z części drugiej do piątej egzaminu dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna, jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, biorąc pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje. Każdy z egzaminatorów sprawdzających pracę pisemną wystawia ocenę cząstkową i sporządza pisemne uzasadnienie wystawionej oceny cząstkowej i przekazuje je niezwłocznie przewodniczącemu komisji egzaminacyjnej, który załącza wszystkie uzasadnienia ocen cząstkowych dotyczące prac zdającego do protokołu z przebiegu egzaminu radcowskiego. Ostateczną ocenę z pracy pisemnej danego zadania z części drugiej do piątej egzaminu stanowi średnia ocen cząstkowych przyznanych przez każdego z egzaminatorów.

W myśl art. 366 u.r.p., pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego otrzymuje zdający, który z każdej części egzaminu radcowskiego otrzymał ocenę pozytywną. Komisja Egzaminacyjna podejmuje uchwałę o wyniku egzaminu radcowskiego większością głosów w obecności wszystkich członków komisji. W razie odwołania się zdającego od uchwały Komisji Egzaminacyjnej (por. przepisy art. 368 u.r.p.), ustalenie końcowego wyniku egzaminu radcowskiego ustawa o radcach prawnych nakazała Komisji Odwoławczej, która rozpoznając sprawę ponownie, stosownie do przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego w związku z art. 368 ust. 12 u.r.p., podejmuje uchwałę ostateczną, biorąc pod uwagę cały materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, w tym opinie wyrażone przez egzaminatorów. Uchwałę tę komisja podejmuje większością 2/3 głosów w obecności wszystkich członków komisji.

W świetle wymienionych przepisów, w tym określających charakter i warunki zdania egzaminu radcowskiego, Komisja Odwoławcza jest uprawniona do dokonania samodzielnej oceny pracy pisemnej zdającego w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy. Czyni to w warunkach swoistego luzu decyzyjnego, który jest związany z oceną stanu faktycznego i zasadą swobodnej oceny dowodów stan ten wyczerpujących. W tym sensie rozstrzygnięcie tego organu w kwestii ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego należy postrzegać w kategoriach charakterystycznych dla administracyjnego uznania. Ma to istotne znaczenie dla sądowej kontroli takich rozstrzygnięć, która ogranicza się w tej sytuacji do zbadania, czy na bazie materiału dowodowego sprawy organ wyczerpująco uzasadnił swoje stanowisko dostatecznie zindywidualizowanymi przesłankami i w świetle obowiązujących przepisów miał prawo postąpić w sprawie tak jak postąpił.

Zdaniem Sądu, materiał dowodowy sprawy – praca pisemna skarżącej z części trzeciej egzaminu radcowskiego – oceniony w świetle mających zastosowanie do objętych nim kwestii faktyczno-prawnych przepisów prawa oraz poglądów orzecznictwa i doktryny – został prawidłowo (wbrew zarzutom skargi) uwzględniony i rozpatrzony w ustaleniach organu, zgodnie z regułami postępowania administracyjnego wyrażonymi w przepisach art. 7, art. 77 § 1 i art. 107 § 3 k.p.a., służąc wyjaśnieniu stanu faktycznego w zakresie uzasadniającym zaskarżoną uchwałę.

Należy przy tym odnotować sformalizowany tryb podjęcia tej uchwały. Mianowicie, zgodnie z przepisami § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie Komisji Egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego (Dz. U. Nr 164, poz. 1314), regulującymi zasady funkcjonowania tej komisji (Komisji Odwoławczej), odwołanie od uchwały pierwszoinstancyjnej jest zawsze przedmiotem opinii dotyczącej zasadności zarzutów odwołania, którą sporządza wyznaczony członek komisji, ale jej przyjęcie jest wynikiem głosowania wszystkich członków, poprzedzonego dyskusją. Tryb ten gwarantuje pełne rozpoznanie wszystkich zarzutów odwołania i należytą ich ocenę.

Jak wynika z uzasadnienia spornej uchwały z dnia [...] stycznia 2012 r., Komisja Odwoławcza odniosła się do tych wszystkich zarzutów odwołania, których uwzględnienie mogłoby zaważyć na treści podjętego rozstrzygnięcia. Zarzuty skargi wynikają natomiast przede wszystkim z innej, niż przyjęta przez organ, oceny materiału dowodowego sprawy i mają względem niej charakter w znacznej mierze polemiczny.

Praca pisemna (apelacja) sporządzona przez skarżącą w wykonaniu zadania egzaminacyjnego została sprawdzona i oceniona przez dwóch wymienionych wyżej egzaminatorów, stosownie do przepisów art. 365 ust. 2 i 3 u.r.p. w świetle których przy ocenie pracy należy brać pod uwagę w szczególności zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje. Kryteria te są zatem podstawowym wyznacznikiem tej oceny. Według tych samych kryteriów prace egzaminacyjne oceniała też Komisja Odwoławcza, ponownie rozpatrując sprawę skutkiem odwołania od uchwały organu I instancji.

Wymaga podkreślenia, że z uwagi na indywidualny charakter każdej ze spraw rozpatrywanych przez komisje egzaminacyjne nie było zasadne badanie stanów faktycznych postępowań, w wyniku których wystawiono oceny pozytywne. W przedmiotowym stanie faktycznym nie doszło do wykroczenia poza ramy, w których organ miał kompetencje do podjęcia decyzji. W postępowaniu zbadano zasadność przyjętego przez skarżącą rozwiązania kazusu stanowiącego przedmiot trzeciej części egzaminu i zgodnie z ustawowymi kryteriami dokonano jego oceny.

Odnosząc się do zarzutów przedstawionych w skardze, Sąd doszedł do przekonania, iż nie zasługują one na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu zarzuty naruszenia przepisów postępowania tj. art. 7, art. 8, art. 77 § 1, art. 80 oraz art. 107 § 3 k.p.a. należy uznać za niezasadne, albowiem stan faktyczny sprawy został przez Komisję Odwoławczą ustalony prawidłowo, a uzasadnienie zaskarżonej uchwały spełnia wymogi art. 107 § 3 k.p.a.

Dokonując analizy zaskarżonej uchwały Komisji Odwoławczej Sąd stwierdza, iż poddała ona zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wyczerpującej analizie i w sposób prawidłowy dokonała ponownej oceny pracy zdającej, w granicach odwołania. Dlatego też – w ocenie Sądu – na uwzględnienie nie zasługują zarzuty proceduralne skargi, dotyczące braku wszechstronnego i dogłębnego rozważenia wszystkich okoliczności faktycznych, wybiórczej oceny zgromadzonego materiału, niestaranności i pobieżności postępowania dowodowego, nieuwzględnienia interesu społecznego i słusznego interesu strony, błędnego uzasadnienia uchwały, jak i naruszenia zasady prawdy obiektywnej i pozostałych zasad ogólnych.

Zdaniem Sądu, Komisja Odwoławcza odnosząc się do argumentacji skarżącej, w uchwale z dnia [...] stycznia 2012 r. w sposób szczegółowy wskazała na czym polegały uchybienia i nieprawidłowości w ocenianej pracy z zakresu prawa cywilnego, które ją dyskwalifikują. A zatem uznać należy, że Komisje orzekające w rozpoznawanej sprawie przeprowadziły wszechstronną analizę stanu faktycznego i prawnego szczegółowo wyjaśniając motywy i podstawy prawne rozstrzygnięć. Posłużyły się przy tym argumentacją czysto prawną, wykorzystując konkretne normy prawne, prezentując stanowisko doktryny i orzecznictwa sądowego. Biorąc pod uwagę kryteria oceniania wyszczególnione w ustawie o radcach prawnych Komisją Odwoławcza słusznie uznała, iż sporządzona apelacja nie może zostać oceniona pozytywnie. Komisje orzekające nie dopuściły się rażących uchybień, jak i nie wyszły poza granice uznania administracyjnego.

Jak już wykazano powyżej – w ocenie Sądu – Komisja Odwoławcza w sposób prawidłowy, zgodny z kryteriami ustawy o radcach prawnych dokonała sprawdzenia przygotowania prawniczego skarżącej do wykonywania zawodu radcy prawnego. Nadto analizy zadania egzaminacyjnego dokonała po ponownym, szczegółowym zapoznaniu się z treścią pracy sporządzoną w trakcie egzaminu przez skarżącą. Powyższe wyraz znalazło w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały, w której w sposób szczegółowo odniesiono się do konkretnych wad prac, merytorycznie omówiono wszystkie błędy rzutujące na podjęte rozstrzygnięcie. Jednocześnie Sąd pragnie zauważył, iż Komisja Odwoławcza zwróciła także uwagę na pozytywne elementy w ocenianej pracy.

Sąd w składzie orzekającym w niniejszej sprawie podziela ugruntowany w orzecznictwie pogląd, że ocenę pozytywną na egzaminie prawniczym może uzyskać tylko takie rozwiązanie zadania, które jest poprawne pod względem formalnym, materialnoprawnym, jak i uwzględnia interes reprezentowanej przez zdającego strony. Zróżnicowanie ocen pozytywnych nie może mieć zastosowania w odniesieniu do prac niespełniających podstawowych kryteriów określonych w art. 365 ust. 2 u.r.p. Praca skarżącej z zakresu prawa cywilnego – jak wykazała Komisja Odwoławcza – tych warunków nie spełniła, co zasadnie skutkowało jej negatywną oceną.

W ocenie Sądu, oceniana apelacja autorstwa skarżącej była sprawdzana niezależnie, stosownie do przepisów art. 365 ust. 1 i 2 u.r.p., przez dwóch egzaminatorów (odpowiednio wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości oraz przez KRRP). Zarówno egzaminatorzy, jak i Komisja Odwoławcza (co potwierdza arkusz ocen oraz treść uchwały) stosowali przy ocenianiu kryteria wskazane w ww. art. 365 ust. 2 u.r.p., a więc zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego rozstrzygnięcia uwzględniającego interes strony.

Zdaniem Sądu, Komisja Odwoławcza wykazała, że zaproponowany przez skarżącą sposób rozwiązania spornej części egzaminu zawiera na tyle istotne uchybienia, że praca ta nie zasługiwała na ocenę pozytywną, gdyż świadczy o niewystarczającym stopniu przygotowania zdającej do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu radcy prawnego.

W orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest pogląd, iż korzystanie przez komisje egzaminacyjne w sprawach dotyczących ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego ze swoistego luzu decyzyjnego wpływa na zakres kontroli sądowo-administracyjnej. Skoro przepis prawa daje organowi administracji możliwość wyboru rozwiązania, to każdy wybór mieszczący się w ustawowych granicach jest zgodny z prawem i on sam nie może zostać zakwestionowany co do zasady przez sąd administracyjny. Kontrolując akty swobodne, do których zaliczyć trzeba uchwały komisji egzaminacyjnych ustalające wynik egzaminu radcowskiego, sąd administracyjny może więc tylko badać, czy nie zostały przekroczone granice uznania i czy podjęte rozstrzygnięcie nie było dowolne. Sądowa kontrola uchwał ustalających wynik egzaminu radcowskiego polega na zbadaniu, czy organy nie dopuściły się rażących uchybień, czy dysponowały niezbędnym materiałem dowodowym uzasadniającym rozstrzygnięcie sprawy i czy dokonały wszechstronnej oceny okoliczności faktycznych istotnych dla takiego rozstrzygnięcia. Jest to więc kontrola prawidłowości postępowania poprzedzającego wydanie uchwały i jego zgodności z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. Sądowa kontrola decyzji administracyjnej podjętej w ramach uznania administracyjnego ma zatem zakres ograniczony co do jej zgodności z przepisami proceduralnymi (por. wyroki NSA: z 23 kwietnia 1998 r. [I SA/Kr 1227/97], z 7 lutego 2001 r. [I SA/Gd 1507/00]), zaś orzeczenia sądu winny opierać się jedynie na kryterium legalności (zob. A. Habuda, Uznanie administracyjne - zmierzch czy renesans pojęcia; Administracja i prawo administracyjne u progu trzeciego tysiąclecia, Łódź 2000, s. 117). Sąd administracyjny nie bada celowości, czy też słuszności zaskarżonego aktu, lecz powinien wyłącznie ocenić, czy w sprawie zachodzą warunki materialno-prawne uzasadniające skorzystanie przez organ administracji z przysługujących mu uprawnień oraz czy wydanie rozstrzygnięcia przez ten organ zostało poprzedzone prawidłowo przeprowadzonym postępowaniem (tak m.in. wyrok WSA w Łodzi z 23 stycznia 2008 r., [II SA/Łd 852/07]).

Uznanie administracyjne w indywidualnej sprawie dotyczącej ustalenia wyniku egzaminu radcowskiego wyposaża komisje egzaminacyjne w prawo wyboru konsekwencji prawnych. Innymi słowy, komisje egzaminacyjne mają prawo, po dokonaniu subsumcji, do wybrania rozwiązania optymalnego ze względu na przyjęty przez siebie punkt widzenia (J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Zakamycze 2005, s. 364). Wybór danego rozwiązania, które jest równowartościowe prawnie wobec innych dopuszczalnych przez ustawę, nie jest zupełnie dowolny i swobodny. Ograniczony jest on przez przepisy prawa materialnego (w tym wypadku przez przepisy ustawy o radcach prawnych, zwłaszcza art. 364 ust. 1 oraz art. 365 ust. 2) oraz przepisy proceduralne (zgodnie z art. 368 ust. 12 u.r.p. odpowiednio stosowane przez Komisję II stopnia przepisy k.p.a.). Sama jednakże okoliczność różnicowania ocen wystawionych przez egzaminatorów oraz poszczególne komisje egzaminacyjne, jak również siły przedstawianej przez nich argumentacji, jest rzeczą naturalną, gdyż nie jest możliwe ustalenie idealnych kryteriów ocen. Te naturalne różnice uwzględnił zresztą ustawodawca w art. 364 ust. 9 i 10 u.r.p. przyjmując stosowny system punktacji i dokonywania tych ocen. Z tych też przyczyn nieuzasadniony jest podniesiony przez stronę skarżącą zarzut przekroczenia granic uznania administracyjnego, ponieważ istota uznania administracyjnego w sprawach o ustalenie wyniku egzaminu radcowskiego tkwi właśnie w – ograniczonej co prawda prawem materialnym i procesowym – swobodzie oceny prac osoby zdającej.

Przepisy ustawy o radcach prawnych nie nakładają na egzaminatorów obowiązku wypracowania jednolitych zasad i kryteriów wystawiania ocen. Kryteria oceny prac sporządzanych w trakcie egzaminu radcowskiego wymienione zostały wyczerpująco w ustawie o radcach prawnych tj. w art. 364 ust. 1 i art. 365 ust. 2, pomocniczym zaś instrumentem o charakterze wewnętrznym jest tzw. opis istotnych zagadnień, który egzaminatorom ułatwia ocenę, zaś komisjom jej weryfikację. Opisowi temu nie został jednakże przyznany przez ustawodawcę żaden walor normatywny.

W świetle powyższego, jako niezasadny i przede wszystkim niezrozumiały, Sąd uznaje zarzut naruszenia art. 368 ust. 12 u.r.p. w zw. z § 5 ust. 2 pkt 1 i ust.3 oraz § 55 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 24 września 2009 r. przejawiające się w uznaniu, że odpowiednie stosowanie przepisów k.p.a. przed komisją odwoławczą wyłącza stosowanie wprost przepisów k.p.a.

Powyższe pozwala przyjąć, iż zaskarżona uchwała z dnia [...] stycznia 2012 r. odpowiada kryterium legalności.

Dlatego też mając na względzie powyższe, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, działając na podstawie przepisu art. 151 p.p.s.a. orzekł, jak w sentencji wyroku.