II SA/Bk 625/12

Uzasadnienie

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. decyzją z dnia [...] czerwca 2012r. po rozpatrzeniu odwołania skarżącego M. A. G. od decyzji wydanej [...] lutego 2012r. z upoważnienia Prezydenta Miasta B. przez specjalistę Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie odmawiającej umorzenia kwoty należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego w wysokości 2 294,07 złotych wraz z odsetkami w kwocie 123,88 złotych, orzekło o utrzymaniu w mocy decyzji pierwszoinstancyjnej. U podstaw rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia.

Skarżący wystąpił z wnioskiem o umorzenie należności wypłaconych z funduszu alimentacyjnego na rzecz małoletniego A. G. w okresie od 1.10.2010r. do 30.09.2011r, przypisanych do zwrotu decyzją z dnia [...].12.2011r. w kwocie 3 074,24 złotych wraz z odsetkami w kwocie 153,15 złotych (na datę wydania decyzji o obowiązku zwrotu przez dłużnika almentacyjnego). Skarżący we wniosku wskazał, że prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe, a jego źródłem utrzymania jest wynagrodzenie za pracę na ½ etatu, z którego to wynagrodzenia dokonywane są potrącenia komornicze w wysokości 60% dochodu, co powoduje, że pozostająca do dyspozycji kwota pieniężna nie pozwala na zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych.

Organ I instancji po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego, w którym pracownik socjalny wyraził stanowisko, co do zaistnienia przesłanki do umorzenia w całości należności, odmówił umorzenia uznając, że sytuacja skarżącego nie wypełnia dyspozycji art. 30 ust. 2 ustawy z 7.09.2007r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Organ ustalił, że skarżący jest kawalerem mieszkającym z matką i bratem w lokalu socjalnym wyposażonym w podstawowy sprzęt gospodarstwa domowego, prowadzącym odrębne od domowników gospodarstwo domowe. Utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę na ½ etatu w wysokości 924,07 złotych miesięcznie z którego dokonywane są potrącenia komornicze w wysokości 60 % uzyskiwanego dochodu. Badania DNA potwierdziły, że skarżący nie jest biologicznym ojcem uprawnionego do alimentów małoletniego A. G., uznanego przez skarżącego za syna, ale do unieważnienia uznania dziecka nie doszło z uwagi na upływ dla skarżącego terminu do wystąpienia ze stosownym powództwem i odmowę Prokuratora wystąpienia z takim powództwem ze względu na dobro dziecka. Skarżący jest pod stałą kontrolą lekarską kardiologa i gastrologa i ponosi sporadyczne wydatki związane z leczeniem. Przy takich ustaleniach organ uznał, ze sytuacja strony nie jest wyjątkowa, a konkretnie " nie jest na tyle dramatycznie zła, w szczególności na tle innych rodzin, które także muszą zapewnić wszystkie niezbędne potrzeby życiowe (mieszkanie, żywność, odzież) i uzyskują znacznie niższe dochody lub niejednokrotnie nie osiągają żadnych". Skarżący nie korzysta z pomocy społecznej, jest osobą samodzielną, zdolną do zapewnienia środków życiowych we własnym zakresie, partycypuje w opłatach za mieszkanie, z czego należy wywieść wniosek, że sytuacja strony "nie jest dramatyczna, nie żyje w ubóstwie, pozyskuje środki własnym staraniem i ma możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych". Organ dodał, że kontynuowanie leczenia nie jest niczym nadzwyczajnym gdyż jego celem jest zneutralizowanie objawów choroby, ani ponoszenie wydatków związanych z kosztami wyżywienia i mieszkania nie czyni sytuacji skarżącego wyjątkową zwłaszcza na tle innych osób i rodzin Zdaniem organu skarżący jest w stanie uregulować kwotę zobowiązania w całości, chociażby przez rozłożenie na raty, co nie doprowadziłoby do podważenia podstaw jego egzystencji strony, zwłaszcza, że w środowisku funkcjonuje prawidłowo, nie zachodzą okoliczności powodujące bezradność w prowadzeniu gospodarstwa domowego, ma stałe źródło dochodu i może liczyć na wsparcie ze strony wspólnie zamieszkałych członków rodziny.

W odwołaniu od tej decyzji skarżący podtrzymywał wniosek o umorzenie długu z uwagi na fakt, że nie jest biologicznym ojcem małoletniego uprawnionego do alimentów, co potwierdziły badania DNA oraz z uwagi na swoją trudną sytuację materialną. Podał, że od wielu lat większość jego zarobków pochłaniają zobowiązania alimentacyjne. Zamieszkiwanie z matką i bratem nie oznacza, że są oni zobowiązani do utrzymywania skarżącego tylko dlatego, że on sam jest zobowiązany do alimentowania dziecka.

W uzasadnieniu decyzji utrzymującej w mocy decyzję organu I instancji, SKO w B. wskazało na uregulowania prawne ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, w szczególności na wynikający z art. 27 ust. 1 ustawy obowiązek zwrotu przez dłużnika alimentacyjnego organowi właściwemu wierzyciela kwot wypłaconych świadczeń alimentacyjnych z funduszu alimentacyjnego oraz na ustawową definicją "dłużnika alimentacyjnego" i pojęcie "bezskuteczności egzekucji" świadczeń alimentacyjnych. Kolegium podkreśliło, że decyzją z dnia [...].12.2011r. zobowiązano skarżącego do zwrotu należności wypłaconych małoletniemu A. G. z funduszu alimentacyjnego w okresie od 1.10.2010r. do 30.09.2011r. Decyzja o umorzeniu kwoty świadczeń alimentacyjnych przypisanych do zwrotu przez dłużnika alimentacyjnego, jest decyzją uznaniową. Rozstrzygnięcie w tym przedmiocie zależne jest okoliczności opartych na dochodowej i rodzinnej sytuacji dłużnika alimentacyjnego. Z uwagi na to, że wszelkiego rodzaju zwolnienia z obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, mają charakter wyjątkowy, interpretacja przesłanek winna być ścisła. Umorzenie na podstawie art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, należności przypisanych do zwrotu przez dłużnika alimentacyjnego, powinno mieć miejsce tylko wtedy, gdy sytuacja dochodowa zobowiązanego lub jego rodziny, nie pozwala dłużnikowi na wywiązanie się z obowiązku. Stan taki powinien być efektem czynników obiektywnych, na które dłużnik alimentacyjny nie ma wpływu. Okolicznością uzasadniającą umorzenie nie może być sytuacja materialna wynikająca z faktu wieloletniego obciążenia zobowiązaniami alimentacyjnymi. Brak jest powodów, by przypadek skarżącego uznać za szczególny. O obciążeniu alimentacyjnym skarżącego względem małoletniego A. G. orzekł sąd powszechny i tym ustaleniem związane są organy administracji. Dopóki obowiązek alimentacyjny ustalony przez sąd powszechny nie zostanie zniesiony przez sąd powszechny, dopóty będzie istniała podstawa do domagania się zwrotu przez dłużnika alimentacyjnego, kwot alimentów wypłaconych wierzycielowi z funduszu alimentacyjnego. Kolegium podkreśliło, że nie ma uprawnień do zmiany orzeczeń sądów powszechnych oraz wskazało na fakt oddalenia przez ten sąd powództwa skarżącego o ustalenie ustania obowiązku alimentacyjnego.

W skardze na tę decyzją M. A. G. zarzucił organowi bezpodstawność nieuznania jego sytuacji za wyjątkową.. Podkreślił błędność ustalenia, że nie łożył na utrzymanie małoletniego w okresie od 1.10.2010r. do 30.09. 2011r. albowiem alimenty na bieżąco są potrącane z wynagrodzenia strony. Okoliczność zarachowywania tych alimentów na zaległości powoduje, że dług stale narasta. Podkreślił, że po potrąceniu komorniczym, na życie pozostaje mu zaledwie około 400 złotych, co czyni nierealnym sugerowane przez organ wystąpienie z wnioskiem o rozłożenia na raty spłaty należności.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. w odpowiedzi na skargę wniosło o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, co następuje:

Skarga podlegała uwzględnieniu albowiem uzasadnienia decyzji organów obu instancji odmawiających w okolicznościach sprawy umorzenia należności alimentacyjnych, nie pozwalają sądowi w pełni skontrolować prawidłowości uznania przez organy braku zaistnienia przesłanek do umorzenia całkowitego lub częściowego kwoty alimentów wypłaconych z funduszu alimentacyjnego na rzecz A. G. a przypisanej skarżącemu do zwrotu decyzją z dnia [...].12.2011r.

Z przepisu art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów wynika, że organ właściwy wierzyciela, może na wniosek dłużnika alimentacyjnego, umorzyć jego należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego łącznie z odsetkami w całości lub części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną. Sformułowanie przepisu niewątpliwie wskazuje na uznaniowy charakter decyzji. Na tle jurysdykcji administracyjnej sprawowanej w sprawach podlegających uznaniu organu, orzecznictwo sądowoadministracyjne od początku prezentowało stanowisko, że zakres swobody organu działającego w ramach uznania administracyjnego, wynikający z przepisów prawa materialnego, ograniczony jest ogólnym zasadami postępowania administracyjnego w art. 7 kpa (vide: wyrok NSA z 11.06.1981r. sygn. SA 820/81, ONSA, z. 1, poz. 57). Zgodnie z tą zasadą treść i zakres ochrony słusznego interesu indywidualnego w działaniach organów administracji sięga do granic kolizji z interesem społecznym. Organ administracji orzekający na podstawie przepisów prawa materialnego, przewidujących uznaniowy charakter rozstrzygnięcia, jest obowiązany zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 7 kpa, załatwić sprawę w sposób zgodny ze słusznym interesem obywatela, jeśli nie stoi temu na przeszkodzie interes społeczny i nie przekracza to możliwości organu administracji wynikających z przyznanych mu uprawnień i środków. Uzasadnienie przy tym decyzji uznaniowej zawsze powinno odnosić się do kwestii istnienia bądź nieistnienia w sprawie szczególnych okoliczności uzasadniających sposób załatwienia sprawy oraz wskazywać na okoliczności, które pozwoliłyby sprawę załatwić po myśli wnioskodawcy.

Nawiązując do wynikających z art. 30 ust. 2 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, przesłanek ubiegania się przez dłużnika o umorzenie należności alimentacyjnych (sytuacja dochodowa i rodzinna), wydanie decyzji musi być poprzedzone wyjaśnieniem rzeczywistej sytuacji strony w wymienionych aspektach a uzasadnienie decyzji zawierać ocenę tej sytuacji. O ile ocena sytuacji strony jest dokonywana przy stosowaniu jej porównania do sytuacji innych dłużników alimentacyjnych, to porównanie powyższe powinno być na tyle konkretne, by dłużnik i sąd administracyjny rozpoznający skargę dłużnika, mogli skontrolować prawidłowość konkluzji organu o braku wystąpienia w sprawie uzasadnienia dla zastosowania w stosunku do strony wnioskowanej ulgi.

W sprawie niniejszej poza ogólnikowym stwierdzeniem organów, że sytuacja skarżącego nie jest wyjątkowa na tle sytuacji innych osób czy rodzin, nie ma konkretnego wskazania, jakie stany faktyczne zasługiwałyby na przychylne załatwienie prośby o zastosowanie ulgi. Przy zaprezentowanej przez organy argumentacji, Sąd nie był w stanie odpowiedzieć na postawione na rozprawie przez skarżącego pytanie, kiedy konkretnie sytuacja strony byłaby dla organów wyjątkową i zasługiwałaby na wsparcie i w jakich konkretnie przypadkach organ umarzał dłużnikom alimentacyjnym należności. Zadając to pytanie skarżący powtarzał, że na życie po potrąceniach pozostaje mu zaledwie 400 złotych miesięcznie czyli kwota niższa niż ustawowe kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej, która ubiegałaby się o pomoc społeczną. Podkreślić należy, że pracownik socjalny przeprowadzający wywiad środowiskowy u skarżącego, stwierdził że sytuacja dochodowa i rodzinna strony kwalifikuje do przyznania ulgi (vide: formularz wywiadu - k. 85 i następne akt administracyjnych)

Przy ocenie wniosku o umorzenie należności alimentacyjnych nie można, zdaniem Sądu, marginalnie traktować postawy konkretnego dłużnika i jego stosunku do obowiązku z egzekwowaniem którego związana jest prośba o umorzenie należności. Skarżący, co potwierdzają akta sprawy, nie należy do dłużników nieregulujących należności, będących konsekwencją uznania A. G. za swego syna. Dochody jednak, jakie osiąga z wynagrodzenia za pracę, mimo comiesięcznego potrącania 60% na pokrycie zobowiązań alimentacyjnych, nie pozwalają mu jedynie na "wyjście" ze spirali zadłużenia, będącej konsekwencją zadłużenia zaległego. W takiej sytuacji organ odmawiając choćby częściowego umorzenia przypisywanych do zwrotu kolejnych należności wypłaconych wierzycielowi z funduszu alimentacyjnego, winien uzasadniając swój wybór, wyważyć – jak stanowi zasada z art. 7 kpa – interes społeczny i słuszny interes strony. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 8.03.2012r. sygn. IISA/Sz 70/12, trafnie powyższy aspekt decyzji uznaniowych ujął w następującej tezie: "Rozważając kwestię ewentualnego umorzenia zaległości, organ winien mieć na uwadze skutki, jakie może wywołać dla strony decyzja negatywna w związku z kumulacją postępowania egzekucyjnego, powstawaniem nowych długów, także w aspekcie motywacyjnym i psychologicznym dla pracującego dłużnika, który nie uchyla się od swoich obowiązków. Egzekucja zaległych świadczeń nie powinna prowadzić do sytuacji, w której dłużnik Skarbu Państwa, spłacający w ratach swoje zaległości, w ostateczności stanie się beneficjentem środków z pomocy społecznej".

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał za zasadne uchylenie decyzji organów obu instancji celem dokonanie ponownej oceny wniosku strony przy uwzględnieniu aspektów podniesionych w uzasadnieniu wyroku Sądu (art. 145 par. 1 pkt 1 lit. "a" i i "c" ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).-