II GSK 886/11

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Ł. uchylił decyzję Dyrektora Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (dalej ARiMR) w Ł. z dnia [...] września 2010 r. w przedmiocie odmowy wpisu do ewidencji producentów i nadania numeru identyfikacyjnego.

Referując stan faktyczny sprawy, Sąd I instancji wskazał, że pismem z dnia [...] kwietnia 2010 r. M. W. (dalej wnioskodawca, skarżący) wniósł o wpis do ewidencji producentów rolnych oraz o nadanie numeru identyfikacyjnego. Do wniosku dołączony został wyrok Sądu Okręgowego w S. z dnia 23 września 2009 r., I C 487/09, o orzeczeniu separacji związku małżeńskiego między wnioskodawcą a M. W. wpisaną do ewidencji producentów rolnych w czasie trwania małżeństwa (w 2004 r.) za pisemną zgodą małżonka.

Kierownik Biura Powiatowego ARiMR w S. odmówił wpisania wnioskodawcy do ewidencji producentów rolnych, ponieważ M. W. jest współwłaścicielem gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodzą nieruchomości rolne o powierzchni 6,458 ha, zwierzęta gospodarskie (bydło, konie) oraz maszyny rolnicze będące majątkiem wspólnym małżonków. Wobec tego organ uznał, że M. i M. W. nadal są współposiadaczami gospodarstwa rolnego, a M. W. nie utraciła władztwa nad gospodarstwem rolnym. Ponadto, organ wyjaśnił, że stosownie przepisu art. 614 § 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. nr 9 poz. 59 ze zm.; dalej K.r.io.) po orzeczeniu separacji, separowane osoby pozostają nadal małżeństwem, więc, stosownie do przepisu art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz. U. nr 10 poz. 76 z 2004 r. ze zm.; dalej ustawa o ewidencji), nie można przyznać drugiemu małżonkowi numeru identyfikacyjnego.

Po rozpatrzeniu odwołania, Dyrektor Ł. Oddziału Regionalnego ARiMR w Ł. utrzymał w mocy decyzję organu I instancji. Wskazał, że w przepisach ustawy o ewidencji nie przewidziano możliwości dokonania wpisu do ewidencji producentów osoby, której współmałżonek ma nadany (za jego zgodą) numer identyfikacyjny, niezależnie od tego czy posiadają wspólne gospodarstwo rolne oraz niezależnie od stosunków majątkowych między małżonkami. W ocenie organu art. 12 ust. 4 cyt. ustawy dokonuje rozróżnienia na dwie kategorie podmiotów - małżonków i współposiadaczy gospodarstwa - i o ile ustawodawca, co do drugiej grupy podmiotów wyraźnie wskazał, że muszą one współposiadać gospodarstwo rolne, to w odniesieniu do małżonków nie wprowadził wymogu współposiadania gospodarstwa rolnego, a posłużył się jedynie pojęciem "małżonków", więc małżonkowie powinni zawsze otrzymywać jeden numer identyfikacyjny, niezależnie od rodzaju małżeńskiego ustroju majątkowego i od okoliczności czy gospodarstwo stanowi część majątku wspólnego małżonków czy odrębnego. Ustawodawca we wskazanym przepisie nie rozróżnia bowiem sytuacji, w której małżonkowie wspólnie prowadzą gospodarstwo rolne od tych małżonków, którzy posiadają odrębne gospodarstwa niezwiązane ze sobą funkcjonalnie, organizacyjnie, ekonomicznie. Wskazany przepis nie odwołuje się do stosunków majątkowych istniejących między małżonkami; decydujące jest istnienie związku małżeńskiego. Z tego powodu fakt pozostawania współmałżonków w separacji nie stanowi podstawy uwzględnienia żądania strony nadania odrębnego numeru identyfikacyjnego, bowiem separacja nie rodzi skutku rozwiązania małżeństwa, a fakt że znosi wspólność majątkową małżeńską pozostaje bez wpływu na wynik postępowania w sprawie z wniosku o wpis do ewidencji producentów i nadanie numeru identyfikacyjnego.

W wyniku rozpoznania skargi Sąd I instancji uchylił decyzję, przypominając, że w przypadku małżonków oraz podmiotów będących współposiadaczami gospodarstwa rolnego, nadaje się jeden numer identyfikacyjny temu współmałżonkowi (współposiadaczowi), co do którego drugi małżonek wyraził pisemną zgodę.

W ocenie Sądu dokonana przez organ restrykcyjna wykładnia przepisu art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji nie zasługiwała na aprobatę. WSA wskazał, że pomimo faktu, iż separacja nie powoduje ustania małżeństwa, to stosownie do przepisu art. 614 § 1 K.r.io. orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Na tej podstawie Sąd uznał, że skoro z art. 12 ust. 4. ustawy o ewidencji wynika, że ograniczenia wpisu do ewidencji rolników i nadania numeru identyfikacyjnego nie stosuje się do małżonków po rozwodzie, to ten sam przepis, czytany przez pryzmat zasady wynikającej z art. 614 § 1 K.r.io., nakazuje przyjąć tożsame rozwiązanie dla małżonków pozostających w separacji.

Sąd podzielił pogląd wyrażony w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 stycznia 2007 r., sygn. akt II GSK 273/06, że separacja wywołuje skutki majątkowe i niemajątkowe nie tylko w sferze prawa rodzinnego, lecz także w obszarze pozostałych dziedzin prawa. Dokonawszy więc wykładni funkcjonalnej i systemowej przepisu, Sąd I instancji stwierdził, że należy w sprawie o wpis do ewidencji zrównać sytuację małżonków rozwiedzionych i separowanych, ponieważ ustawa o ewidencji nie przewidziała w tym zakresie wyjątku od przepisu art. 614 § 1 K.r.io.

W konsekwencji Sąd stwierdził, iż "jeżeli z przepisu art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji wynika, że ograniczenia co do wpisu do ewidencji rolników i nadania numeru identyfikacyjnego nie stosuje się do małżonków po rozwodzie ( małżeństwo ustało), to ten sam przepis czytany przez pryzmat zasady wynikającej z art. 614 § 1 K.r.i o. nakazuje przyjąć tożsame rozwiązanie dla małżonków znajdujących się w separacji".

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył organ, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania. Jako podstawę skargi kasacyjnej wskazał art. 174 pkt 1 p.p.s.a. zarzucając błędną wykładnię:

1. art. 145 § 1 lit. a ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. poz. 270 z 2012 r.; dalej p.p.s.a.) w związku z art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji polegające na przyjęciu, że ograniczeń w zakresie wpisu do ewidencji producentów i nadania numeru identyfikacyjnego nie stosuje się do małżonków pozostających w separacji, co pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią art. 12 ust. 4 cyt. ustawy, gdzie wyraźnie przewidziano, że w przypadków małżonków zawsze nadaje się jeden numer identyfikacyjny, a ustawodawca nie przewidział możliwości dokonania wpisu do ewidencji producentów osoby, której współmałżonek ma nadany (za jego zgodą) numer identyfikacyjny, gdyż decydujący w tym wypadku jest zawsze fakt pozostawania w związku małżeńskim;

2. art. 145 § 1 lit. a p.p.s.a. poprzez wadliwe przyjęcie przez Sąd I instancji że przepis art. 12 ust. 4 ustawy ewidencji należy odczytywać przez pryzmat zasady wynikającej z art. 614 § 1 K.r.io., w sytuacji gdy przy orzeczonej separacji małżeństwo nie ustaje (art. 61 4 § 2 K.r.io.), co powoduje, że zdaniem kasatora nie można przyjąć aby małżonek po orzeczeniu przez sąd separacji miał prawo do wystąpienia z własnym wnioskiem o wpis do ewidencji producentów oraz o nadanie mu odrębnego numeru identyfikacyjnego oraz by traktować go analogicznie jak osobę, której związek małżeński ustał wskutek orzeczenia przez sąd rozwodu.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Przedmiotem kontroli kasacyjnej jest wyrok, którym Sąd I instancji uznał za wadliwe stanowisko organu, zgodnie z którym w świetle przepisu art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji, nie jest dopuszczalne nadanie numeru identyfikacyjnego małżonkowi, który pozostaje w separacji ze swoim małżonkiem dysponującym już takim numerem.

Autor skargi kasacyjnej oparł ją wyłącznie o zarzut naruszenia prawa materialnego, zarzucając Sądowi błędną wykładnię wskazanego przepisu ustawy o ewidencji. Jak stwierdził z art. 12 ust. 4 cyt. ustawy ustanawia zasadę, iż w przypadku małżonków nadawany jest jeden numer identyfikacyjny małżonkowi, co do którego drugi małżonek wyraził zgodę, a fakt orzeczenia separacji nie może mieć wpływu na tę zasadę. Dokonywanie interpretacji przepisu art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji przez pryzmat art. 614 § 1 K.r.io. nie może mieć wpływu na wynik sprawy, bowiem przy orzeczonej separacji małżeństwo nie ustaje.

Skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu.

Istota sporu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy jeżeli sąd orzekł separację, a jeden z małżonków posiada wpis do ewidencji producentów rolnych i legitymuje się w związku z tym numerem identyfikacyjnym, to czy drugi małżonek może uzyskać taki numer.

Na co zwrócił uwagę Sąd I instancji, zgodnie z dyspozycją art. 11 ust. 1 ustawy o ewidencji producent podlega wpisowi do ewidencji producentów rolnych na podstawie złożonego przez siebie do właściwego organu wniosku, a zgodnie z art. 12 ust. 1 tego aktu prawnego jednocześnie z wpisem do ewidencji producentów nadaje się numer identyfikacyjny. Jak stanowi art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji w przypadku małżonków oraz podmiotów będących współposiadaczami gospodarstwa rolnego nadaje się jeden numer identyfikacyjny; numer identyfikacyjny nadaje się temu z małżonków lub współposiadaczy, co do którego współmałżonek lub współposiadacz wyrazili zgodę na piśmie.

Sąd I instancji, zważył przede wszystkim, że wykładając przepis art. 12 ust. 4 cyt. ustawy należy stosować wykładnię systemową i funkcjonalną, uwzględniając przepis art. 614 § 1 K.r.io., który w razie braku innych, szczególnych regulacji, skutki separacji uznaje za takie same jak w przypadku rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Powyższe prowadzi zdaniem Sądu, do wniosku, iż skoro po rozwodzie każdy z byłych małżonków może ubiegać się o nadanie mu numeru identyfikacyjnego, to analogicznie po orzeczeniu separacji każdemu z małżonków przysługuje takie prawo.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną, dokonana przez Sąd I instancji wykładnia art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji jest nieprawidłowa, bowiem pozostaje w sprzeczności z jednoznacznym gramatycznym brzmieniem tego przepisu, który w przypadku małżonków dopuszcza nadanie numeru identyfikacyjnego wyłącznie jednemu z nich. Wskazać przede wszystkim należy, że jak prawidłowo zauważył WSA, separacja nie powoduje ustania małżeństwa, jak dzieje się to w przypadku orzeczenia rozwodu i wynika to nie tylko z faktu, iż instytucja separacji uregulowana została w odrębnym dziale V Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a więc poza działem IV zatytułowanym "Ustanie małżeństwa".

Trafnie autor skargi kasacyjnej odwołuje się do poglądów doktryny, podkreślających odmienność dwóch instytucji – rozwodu i separacji, z których ta druga obliczona jest na prawne uregulowanie stanu kryzysu pomiędzy małżonkami, który może przecież zostać przezwyciężony, czego wyrazem jest zakaz zawarcia związku małżeńskiego (art. 614 § 2 K.r.io.) i możliwość zniesienia separacji (art. 616 § 1 K.r.io.). W wyniku orzeczenia rozwiązania małżeństwa przez rozwód przywrócenie tego samego węzła prawnego nie jest już możliwe. Za celne należy zatem uznać stanowisko kasatora, że separacja jest w pewien sposób stanem przejściowym – może lecz nie musi zakończyć się rozwodem, a może też zostać zniesiona na zgodne żądanie małżonków. Jeżeli zatem po separacji adresaci tego orzeczenia - małżonkowie w separacji - w dalszym ciągu pozostają w związku małżeńskim, przepisu art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji, adresowanego m.in. do małżonków, nie można interpretować inaczej niż, że sytuacja prawna małżonków odnośnie do posiadania numeru identyfikacyjnego nie ulega zmianie. W dalszym ciągu posiadanie tego numeru przez jednego z małżonków uniemożliwia przyznanie takiego numeru drugiemu małżonkowi. Powyższe rozumowanie jest zgodne z poglądem już wcześniej wyrażonym przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 25 stycznia 2011 r. w sprawie o sygn. akt II GSK 94/10, co oznacza, że sąd kasacyjny nie podzielił poglądu wyrażonego w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 stycznia 2007 r. ( sygn. akt II GSK 273/06 ).

W rozpatrywanej sprawie stan faktyczny nie jest sporny, skarżący jest wraz z żoną M. W. współposiadaczem gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodzą nieruchomości rolne, zwierzęta gospodarskie i maszyny rolnicze, a numer identyfikacyjny producenta rolnego nadany został małżonce skarżącego w dniu [...] maja 2004 r. za zgodą skarżącego. Słusznie zatem twierdzi składający skargę kasacyjną organ, że dopóki skarżący pozostaje w związku małżeńskim z M. W. wpisaną do ewidencji producentów rolnych i posiadającą numer identyfikacyjny, nadanie mu takiego numeru, mimo orzeczonej separacji, nie jest możliwe. Nie może zatem budzić wątpliwości legalność odmowy wpisania skarżącego do ewidencji producentów rolnych i nadania mu numeru identyfikacyjnego.

Wspomnieć jeszcze wypada, iż jak wynika z przepisu art. 4 pkt 1 – 4) ustawy o ewidencji w systemie tym prowadzone są cztery ewidencje powiązane ze sobą wzajemnie w ten sposób, że każda służy zidentyfikowaniu następnej, a całość ma na celu zapewnienie legalności wszelkich procedur związanych z płatnościami dla rolników w tym między innymi z przyznawaniem i wypłatami płatności. Prawidłowemu zidentyfikowaniu gospodarstwa rolnego jako wszystkich nieruchomości będących w posiadaniu tego samego podmiotu powinna odpowiadać identyfikacja producenta rolnego jako posiadacza gospodarstwa rolnego lub rolnika, którym jest również grupa osób fizycznych lub prawnych – (art. 2 lit. a rozporządzenia nr 1782/2003 Rady Unii Europejskiej z dnia 29 września 2003 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników oraz zmieniające rozporządzenia (EWG) nr 2019/93, (WE) nr 1452/2001, (WE) nr 1453/2001, (WE) nr 1454/2001, (WE) nr 1868/94, (WE) nr 1251/1999, (WE) nr 1254/1999, (WE) nr 1673/2000, (EWG) nr 2358/71 i (WE) nr 2529/2001; Dz. Urz. UE z L z dnia 21 października 2003 r.), a obie te ewidencje mają na celu identyfikację wniosków o płatności jako pochodzących od uprawnionego podmiotu. Innymi słowy, jedno wprowadzone do systemu ewidencji gospodarstw gospodarstwo rolne przyporządkowane jest do zewidencjonowanego jednego producenta, niezależnie od tego czy byłaby nim osoba fizyczna, grupa osób fizycznych ( także małżonkowie), osoba prawna czy grupa takich osób, a obu tym ewidencjom przyporządkowana jest ewidencja wniosków o przyznanie płatności. Współposiadanie jednego zewidencjonowanego gospodarstwa rolnego przez małżonków, z których jeden nadany ma numer identyfikacyjny oznacza, że płatności będą przyznawane na wniosek o płatności kierowany przez uprawnionego do tego rolnika dla celów tego jednego gospodarstwa.

Orzeczona pomiędzy małżonkami separacja nie tylko nie znosi związku małżeńskiego, lecz nie znosi również ujętego w ewidencji gospodarstw gospodarstwa rolnego. Sąd I instancji, interpretując art. 12 ust. 4 ustawy o ewidencji stanowiący, iż orzeczenie separacji ma takie same skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej, wyprowadził błędny wniosek, że orzeczona separacja może samodzielnie inaczej, niż to czynią przepisy wspólnotowe i krajowe, ukształtować stosunki w zakresie płatności dla rolników, bo przecież temu celowi służy w istocie zarówno ewidencja producentów, gospodarstw rolnych jak też wniosków o płatności.

Mając powyższe na uwadze z racji braku zarzutów naruszenia prawa procesowego, przy niespornym stanie faktycznym, Naczelny Sąd Administracyjny na zasadzie art. 188 i art. 151 p.p.s.a. w związku z art. 193 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie art. 203 pkt 2 p.p.s.a. w związku z § 14 ust. 2 pkt 2 lit. a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163 poz. 1349 ze zm.).