IV SA/Wa 359/12

Uzasadnienie

Stowarzyszenie [...] z siedzibą w W. zwróciło się o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części.

Z treści złożonego na urzędowym formularzu wniosku z dnia 12 czerwca 2012 r. oraz regulaminu Stowarzyszenia [...] wynika, że wnioskodawca jest stowarzyszeniem zwykłym, które nie posiada majątku i nie ma rachunku bankowego. Jego działalność opiera się na pracy społecznej członków (pkt 7 regulaminu Stowarzyszenia). Środki na swoją działalność czerpie ze składek, a po ich wyczerpaniu, finansowania jest osobiście przez członków stowarzyszenia. Obecnie Stowarzyszenie nie dysponuje jakimikolwiek środkami finansowymi ze składek.

Skarżący działa m.in. poprzez występowanie na prawach strony jako reprezentant interesu (faktycznego lub prawnego) o charakterze społecznym w postępowaniach administracyjnych i procesach sądowych (pkt 4.5 regulaminu Stowarzyszenia). W okresie od maja do czerwca bieżącego roku Stowarzyszenie wydatkowało 500 zł na różnego rodzaju opłaty sądowe.

W uzasadnieniu wniosku Stowarzyszenie wskazał, że w razie nieuwzględnienia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w całości, zwraca się "(...) o obniżenie opłaty do wysokości 100 zł tj. do wielkości opłaty ze sprawy dotyczące środowiska, jaką Rząd Polski przedstawił w 2012 r. Komitetowi wdrażania Konwencji z Aarhus [...]".

Rozważając zasadność przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie, w pierwszym rzędzie należy zauważyć, że stowarzyszenia - podobnie, jak wiele innych organizacji tego typu - zobligowane są do zapewnienia środków na prowadzenie działalności określonej w statucie, bądź regulaminie. Określając cele i formy działania stowarzyszenia, jego założyciele, a następnie członkowie powinni zatem przewidywać środki, z jakich będzie finansowana działalność statutowa/regulaminowa.

Jak wskazano powyżej, zgodnie z punktem 4.5 regulaminu Stowarzyszenia [...] działa ono m.in. poprzez występowanie na prawach strony w postępowaniach administracyjnych i procesach sądowych. Chcąc realizować działalność musi się ono więc liczyć także z koniecznością ponoszenia kosztów postępowania sądowego, w szczególności postępowania sądowoadministracyjnego. Stosownie bowiem do reguły zawartej w art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270), dalej powoływanej również jako ppsa, strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Jedynie w sytuacji, gdy Stowarzyszenie wykazałoby, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania można przyznać mu prawo pomocy w zakresie całkowitym (art. 246 § 2 pkt 1 ppsa) lub, gdy wykazałoby, iż nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania (art. 246 § 2 pkt 2 ppsa), można byłoby przyznać mu prawo pomocy w zakresie częściowym. Trzeba jednak przy tym podkreślić, iż prawo pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym jest formą dofinansowania strony z budżetu państwa. Z tego względu powinno się sprowadzać do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe. Ubiegając się o zwolnienie od obowiązku partycypowania w kosztach postępowania osoba prawna (inna jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej), obowiązana jest wykazać nie tylko, że nie posiada adekwatnych środków na poniesienie kosztów postępowania, ale również, że nie ma ich mimo, iż podjęła wszelkie niezbędne kroki, aby zdobyć fundusze na pokrycie tych wydatków (J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz. Warszawa 2008 r., str. 587).

Skarżące Stowarzyszenie jest stowarzyszeniem zwykłym w rozumieniu ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.), w związku z czym, stosownie do treści art. 42 ust. 1 pkt 4 i 5 tej ustawy nie może prowadzić działalności gospodarczej, przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej. Środki na swoją działalność uzyskuje zaś ze składek członkowskich (art. 42 ust. 2 powołanej ustawy). Ustawowe ograniczenie źródeł finansowania stowarzyszenia zwykłego nie oznacza jednak, że określając cele i formy działania założyciele nie mają obowiązku przewidzieć środków na działalność takiego stowarzyszenia, zawierając w tym zakresie odpowiednie postanowienia w regulaminie stanowiącym podstawę jego funkcjonowania. Realizując cele regulaminowe, np. poprzez wszczynanie postępowań przed sądami administracyjnymi, członkowie Stowarzyszenia powinni z kolei - w razie trudności w prowadzeniu działalności regualaminowej - podjąć odpowiednie kroki w celu uzyskania niezbędnych środków finansowych, np. poprzez zwiększenie liczby członków. Brak zapewnienia stałego źródła dochodów nie może przemawiać za uprzywilejowanym traktowaniem Stowarzyszenia przy rozpatrywaniu jego wniosku o przyznanie prawa pomocy. Zwolnienie strony od kosztów postępowania sądowego, w sytuacji, kiedy sama pozbawia się możliwości uzyskania środków finansowych, jest niezasadne.

Przyznanie prawa pomocy we wnioskowanym zakresie byłoby dopuszczalne w sytuacji, gdyby skarżący zasadniczo, poprzez wprowadzenie odpowiednich rozwiązań organizacyjnych (ustalenie składki członkowskiej na odpowiednio wysokim poziomie, zwiększenie liczby członków), zapewnił źródła finansowania swojej działalności, obejmującej także występowanie w postępowaniach sądowych. Możliwe jest również przekształcenie Stowarzyszenia [...] w stowarzyszenie "statutowe", które oprócz składek członkowskich mogłoby zwiększać swój majątek z otrzymywanych darowizn, spadków i zapisów. Mogłoby także prowadzić działalność gospodarczą w celu uzyskania środków na działalność statutową. Należy podkreślić, że na ocenę prawną skutków sądowej rejestracji Stowarzyszenia nie może mieć wpływu przekonanie skarżącego o jej niezasadności, wyrażone w piśmie z dnia 10 października 2011 r.

Argumentacja przedstawiona przez skarżącego wskazuje tymczasem, że członkami Stowarzyszenia są osoby, które nie mając środków na realizację celów określonych w regulaminie, w istocie dążą do stworzenia sytuacji, w której działalność Stowarzyszenia realizowana będzie z budżetu Państwa. "Przerzucanie" ciężaru funkcjonowania Stowarzyszenia na Państwo, np. poprzez zwolnienie od kosztów sądowych, rodzi ten skutek, że faktycznie działalność stowarzyszenia staje się finansowana ze środków publicznych, a to prowadzi do zaprzeczenia zasady, że stowarzyszenie prowadzi działalność na bazie własnego majątku. Stowarzyszenie, nawet o niewielkiej liczbie członków i o niskich dochodach, musi liczyć się z trudną sytuacją w prowadzeniu działalności, dla której zostało utworzone i podjąć odpowiednie kroki w kierunku uzyskania majątku. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje bowiem prawo obywateli do zrzeszania się m.in. w stowarzyszenia, jednakże nie gwarantuje wszystkim stowarzyszeniom prawa do finansowania ich działalności przez Państwo (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 grudnia 2006 r. sygn. akt II OZ 1433/06. Niepublikowane).

Odnosząc się do sugestii strony, aby obniżyć żądaną od niej opłatę sądową do wysokości 100 zł, "(...) tj. do wielkości opłaty ze sprawy dotyczące środowiska, jaką Rząd Polski przedstawił w 2012 r. Komitetowi wdrażania Konwencji z Aarhus [...]" należy wyjaśnić, że podczas rozpoznania wniosku o przyznanie prawa pomocy przedmiotem oceny nie jest prawidłowość określenia wysokości opłaty sądowej, lecz ustalenie, czy zaistniały, wyczerpująco określone w art. 246 § 1 i § 2 ppsa, przesłanki przyznania prawa pomocy. Konwencja z Aarhus w art. 9 ust. 5 nie przewiduje generalnego obowiązku zwolnienia od kosztów sądowych w sprawach dotyczących ochrony środowiska, a wyłącznie zobowiązuje strony do rozważenia stworzenia odpowiedniego mechanizmu udzielania pomocy, aby zlikwidować lub zredukować finansowe i inne ograniczenia dostępu do wymiaru sprawiedliwości (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 czerwca 2005 r. sygn. akt II OZ 503/05. LEX nr 302259). Mechanizmem takim bez wątpienia jest instytucja przyznania prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Jak jednak wykazano powyżej, Stowarzyszenie nie wykazało, że spełnia przesłanki zastosowania wobec niego tej instytucji. Z pewnością orzeczenia pozytywnego dla strony nie może uzasadnić sam w sobie fakt uiszczenia w okresie ostatnich dwóch miesięcy opłat sądowych w łącznej kwocie 500 zł oraz finansowania działalności stowarzyszenia ze środków osobistych członków, wobec braku środków pochodzących ze składek członkowskich. Skarżący nie wykorzystuje wszelkich, dopuszczonych prawem możliwości, w celu pozyskania środków finansowych na pokrycie kosztów swojej działalności, brak jest jakichkolwiek podstaw, by podczas oceny wniosku o przyznanie prawa pomocy, traktować stowarzyszenie w uprzywilejowany sposób w stosunku do innych jednostek organizacyjnych, czy też osób prawnych, którym prawo to może być przyznane w oparciu o art. 246 § 2 ppsa. Wniosku takiego nie można wyprowadzić ani na podstawie zapisów Konwencji z Aarhus, ani tym bardziej na podstawie stanowiska organu administracji w sprawie wyrażania tej Konwencji.

Mając powyższe na względnie, wniosek Stowarzyszenia [...] o zwolnienie od kosztów sądowych uznano za niezasadny.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 246 § 2 pkt 2 i art. 258 § 2 pkt 7 ppsa, należało orzec jak w postanowieniu.