I SA/Ol 792/13

Uzasadnienie

Spółka A w W. wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie skargę na wymienioną w sentencji decyzję Dyrektora Izby Celnej z dnia "[...]" w przedmiocie zobowiązania podatkowego w podatku od gier na automatach za grudzień 2011 r.

W złożonym na urzędowym formularzu wniosku Spółka zwróciła się o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. W uzasadnieniu wskazała, że aktualnie nie posiada środków finansowych, które pozwoliłyby na pokrycie kosztów sądowych. Podniosła, iż została pozbawiona całego swojego majątku decyzjami administracyjnymi, na skutek których należące do niej salony gier zostały zamknięte, a automaty do gier wraz ze znajdującą się w nich gotówką zostały zabezpieczone. Obecnie Spółka nie prowadzi działalności gospodarczej, a w bilansie wykazała stratę. Wysokość kapitału zakładowego wynosi 4.000.000 zł, a wartość środków trwałych 5.841.741,70 zł. W ubiegłym roku obrotowym Spółka wykazała stratę w kwocie 4.341.561,56 zł, a stan posiadanych przez nią dwóch rachunków bankowych jest zerowy.

W odpowiedzi na skierowane w trybie art. 255 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.), powoływanej dalej jako "p.p.s.a.", wezwanie z dnia 13 stycznia 2014 r. do przedłożenia dodatkowych oświadczeń i dokumentów, skarżąca w piśmie z dnia 22 stycznia 2014 r. wyjaśniła, iż aktualnie Bank B wypowiedział jej umowy na prowadzenie rachunków bankowych. Wskazała, iż z umowy Spółki nie wynika obowiązek dokonywania przez wspólników dopłat. Podniosła, iż nie posiada jeszcze bilansu za 2013 r., a bilans za 2012 r. powinien być złożony wraz z wnioskiem. Podkreśliła, iż w wyniku podjętych działań przez organy administracji państwowej uniemożliwiono jej prowadzenie działalności gospodarczej oraz pozbawiono ją majątku. W związku z tym Spółka ma liczne zobowiązania wobec kontrahentów, głównie wobec najemców lokali, których wysokość sięga już kilkuset tysięcy złotych.

Do pisma dołączono kopie następujących dokumentów: zawiadomienia z dnia 14 stycznia 2014 r. o zajęciu rachunku bankowego w Banku B na kwotę 252.266,50 zł, kserokopie 4 tytułów wykonawczych z dnia 20 grudnia 2013 r., wezwania z dnia 30 lipca 2013 r. do zapłaty pod rygorem wypowiedzenia umowy rachunku bankowego oraz deklaracji dla podatku od towarów i usług VAT-7 za październik i grudzień 2013 r.

Postanowieniem z dnia 14 lutego 2014 r. Referendarz sądowy w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Olsztynie odmówił przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych, wskazując na złożenie przez skarżącą niekompletnych oświadczeń oraz dokumentów (m.in. brak bilansu oraz rachunku zysków i strat za rok 2012 r.), które nie zawierały wyczerpujących danych koniecznych do oceny jej rzeczywistej sytuacji majątkowej.

W sprzeciwie od powyższego postanowienia Spółka, zarzucając naruszenie art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a., podniosła, że Minister Finansów prowadzi wobec niej szereg postępowań o cofnięcie zezwoleń na prowadzenie salonów gier oraz kasyna gry na automatach. Mimo, iż decyzje w tym przedmiocie nie stały się ostateczne i nie nadano im rygoru natychmiastowej wykonalności, urzędnicy odmówili opieczętowania druków raportów dziennych/miesięcznych wpłat, wypłat i rezultatów gier. W efekcie strona nie prowadzi obecnie żadnej działalności gospodarczej, a jej aktywność ogranicza się do prowadzenia szeregu spraw sądowych, administracyjnych i sądowoadministracyjnych.

Spółka zwróciła też uwagę na wprowadzony z naruszeniem wymaganych procedur notyfikacyjnych wzrost stawki podatku od gier, wskutek którego jej działalność stała się nieopłacalna. Podkreśliła, że liczyła się z możliwością sporów sądowych, w związku z czym posiadała środki na ten cel. Jednak na skutek bezprawnego zamknięcia salonów gier przez organy celne oraz konieczności zapłaty wynagrodzenia pracownikom, składek ZUS i podatku od wynagrodzeń, obecnie nie posiada oszczędności. Dodała, iż poniosła gigantyczne nakłady na inwestycje w wynajmowanych salonach gier, których nie da się odsprzedać. Wskazała, że automaty do gier są bezwartościowe z uwagi na ich nadpodaż na rynku w związku z likwidacją branży. Nie posiada aktywów obrotowych, które dałyby się upłynnić. Nie ma też wpływu na udziałowców i ich ewentualne decyzje o dopłatach, przy czym wskazała, że udziałowcy stracili już zainwestowany kapitał o wysokości 4.000.000 zł, a także o wiele wyższe środki udzielone Spółce poprzez sprzedaż automatów na odroczony termin płatności, które nie zostały dotychczas zapłacone.

Skarżąca podniosła również, że jakkolwiek w latach poprzednich osiągała spore przychody, to jednak wskutek zwiększenia podatku od gier obecnie przychody od kilku miesięcy są równe zeru. Wskazała, że większość salonów została zamknięta dopiero w 2013 r., dlatego dla oceny jej możliwości finansowych należało wziąć przede wszystkim pod uwagę bilans sporządzony na dzień 30 czerwca 2013 r. i wynikającą z niego ujemną wartość kapitału własnego -25.801.177,15 zł, z czego same zobowiązania krótkoterminowe wynoszą kilkanaście milionów złotych. Podniosła, ze na dzień 31 marca 2013 r. wykazała stan środków pieniężnych w wysokości 1.239,20 zł oraz stratę w wysokości 3.600.963,04 zł. Jak wskazała, nawet gdyby wygenerowała przychód, to środki te zostaną zajęte w toku postępowań egzekucyjnych.

Do sprzeciwu strona dołączyła kserokopię postanowienia Sądu Rejonowego z dnia "[...]", sygn. akt "[...]", w przedmiocie żądania wydania rzeczy i przeszukania.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W razie wniesienia sprzeciwu, zgodnie z art. 260 p.p.s.a., postanowienie, przeciwko któremu został on wniesiony, traci moc. Zgodnie zaś z art. 246 § 2 pkt 2 w związku z art. 245 § 3 p.p.s.a. prawo pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych, może być przyznane, jeśli osoba prawna, a także inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Zauważyć należy, na co już wielokrotnie zwracano uwagę w orzecznictwie sądowym, że celem instytucji prawa pomocy, która w istocie oznacza dofinansowanie strony postępowania przez Skarb Państwa, jest zagwarantowanie prawa do sądu osobom najuboższym (w tym również osobom prawnym oraz innym jednostkom organizacyjnym), znajdującym się w wyjątkowo złej sytuacji materialnej, które całkowicie nie są w stanie wygospodarować środków na pokrycie kosztów związanych z dochodzeniem swych praw przed sądem. Poza tego rodzaju wypadkami strony postępowania sądowoadministracyjnego muszą samodzielnie ponieść ciężar uiszczenia kosztów sądowych (por. postanowienia NSA: z dnia 31 lipca 2008 r., sygn. akt II FZ 297/08, z dnia 15 marca 2011 r., sygn. akt II GZ 83/11, z dnia 28 października 2011 r., sygn. akt II OZ 1040/11, opubl.: http://www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Z przywołanej powyżej regulacji wynika również, że to strona ma przekonać sąd, że znajduje się w wyżej opisanej sytuacji, która uniemożliwia poniesienie jej pełnych kosztów postępowania. Zaakcentowania wymaga, że przyznanie prawa pomocy osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej ma charakter fakultatywny i zostało pozostawione uznaniu sądu. Oznacza to, że nawet w razie spełnienia ustawowych wymogów przyznania prawa pomocy, sąd może oddalić wniosek. Ta fakultatywność wynika m.in. z faktu, że ww. podmioty posiadają zorganizowaną strukturę, a zatem w swojej działalności winny przewidzieć konieczność ponoszenia kosztów postępowań związanych z ich funkcjonowaniem i zgromadzić środki na ten cel (p. postanowienie NSA z dnia 19 września 2007 r. sygn. akt I FZ 434/07, opubl.: http://www.orzeczenia.nsa.gov.pl). W konsekwencji przyznanie prawa pomocy osobom prawnym odbywa się niejako w dwóch etapach. Na wstępie badana jest przesłanka w postaci braku po stronie wnioskodawcy środków na poniesienie wskazanych kosztów postępowania, a dopiero później, w przypadku stwierdzenia tych okoliczności, sąd podejmuje decyzję w przedmiocie przyznania prawa pomocy bądź oddalenia wniosku, w ramach przysługującego mu z mocy ustawy uznania.

Oceniając wniosek skarżącej w aspekcie wskazanych wyżej kryteriów, należy stwierdzić, że nie zasługuje on na uwzględnienie. Zdaniem Sądu, z danych ujętych we wniosku oraz w przedłożonych dokumentach nie wynika w sposób jednoznaczny, iż Spółka nie posiada środków pozwalających jej na sfinansowanie powstałych w niniejszej sprawie kosztów sądowych.

Za takim wnioskiem przemawia w szczególności okoliczność, że skarżąca, pomimo wezwania w trybie art. 255 p.p.s.a., nie przedstawiła wymaganych dokumentów, przede wszystkim bilansu oraz rachunku zysków i strat obejmujących jej działalność za lata 2012 – 2013, które mogłyby stanowić zasadniczą podstawę weryfikacji jej twierdzeń o braku zdolności płatniczej. Sąd nie dysponował w analizowanej sprawie w istocie żadnymi dokumentami, które obrazowałyby wartość majątku Spółki i rozmiary prowadzonej przez nią działalności gospodarczej. Jako niewystarczające uznać zaś należało złożone w tym zakresie oświadczenia strony we wniosku o przyznanie prawa pomocy, a następnie w sprzeciwie, gdyż były one niepełne i nie pozwalały na zbadanie, czy rzeczywiście, jak wskazywała strona, nastąpił znaczny spadek wartości posiadanego przez nią majątku. Zauważyć w związku z tym należy, że według tych oświadczeń skarżąca nie posiada aktualnie żadnych środków pieniężnych oraz nie ma możliwości upłynnienia aktywów obrotowych. Wysokość kapitału zakładowego wynosi 4.000.000 zł. Wartość środków trwałych określono zaś na kwotę 5.841.741,70 zł, wskazując jednocześnie, że z uwagi na brak popytu na automaty do gier, w rzeczywistości jest ona równa zeru. W sprzeciwie wskazano ponadto, że na dzień 30 czerwca 2013 r. kapitał własny uzyskał ujemną wartość -25.801.177,15 zł, a zobowiązania krótkoterminowe wyniosły kilkanaście milionów złotych. Dodano również, że na dzień 31 marca 2013 r. wykazano stan środków pieniężnych w wysokości 1.239,20 zł oraz stratę w wysokości -3.600.963,04 zł.

W ocenie Sądu, nie sposób było uznać, by przedstawione w powyższy sposób dane odnoszące się do sytuacji majątkowej stanowiły wystarczającą podstawę przyznania wnioskującej stronie zwolnienia od kosztów sądowych. W szczególności Sąd nie dysponował informacjami o wysokości osiąganych przez Spółkę przychodów z działalności gospodarczej zarówno aktualnie (strona nie przedstawiła deklaracji VAT-7 za listopad 2013 r.), jak również za okres bezpośrednio poprzedzający datę wszczęcia postępowania sądowego (brak jakichkolwiek danych). Samo zaś wskazanie w tym kontekście, że Spółka na dzień 31 marca 2013 r. wykazała stratę w wysokości 3.600.963,04 zł nie mogło stanowić uzasadnienia dla jej twierdzeń o trudnej sytuacji finansowej, w przypadku, gdy nie przedstawiła ona danych o wielkości przychodów i kosztów ich uzyskania. Sąd nie posiadał również danych co do wielkości obciążających Spółkę zobowiązań zarówno publicznoprawnych, jak i cywilnoprawnych. Za niewystarczające, gdyż zbyt ogólnikowe, należało zaś uznać złożone w tym zakresie oświadczenie strony, że zobowiązania krótkoterminowe wynoszą kilkanaście milionów złotych. Spółka nie wyjaśniła też, czy podana przez nią wartość środków trwałych (5.841.741,70 zł) obejmuje jedynie wartość automatów do gier, czy też innych rzeczy lub praw np. własność gruntów. W ocenie Sądu, w analizowanej sprawie strona skarżąca wykazała jedynie, że nie posiada środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym przez Bank B, przedstawiając na tę okoliczność kopie: zawiadomienia o zajęciu tego rachunku bankowego, tytułów wykonawczych wystawionych przez Dyrektora Izby Celnej oraz wezwania do zapłaty z dnia 30 lipca 2013 r. Pozostałych zaś okoliczności dotyczących jej stanu majątkowego nie wyjaśniła, jak również nie przedstawiła na ich okoliczność niezbędnych dokumentów, zwłaszcza dokumentacji finansowej w postaci bilansu oraz rachunku zysków i strat.

Aprobaty Sądu nie mógł również zyskać sposób, w jaki skarżąca wypełniła obowiązek nałożony wezwaniem z dnia 13 stycznia 2014 r., przedkładając dokumenty jedynie przykładowo, o czym świadczą sformułowania zawarte w piśmie z dnia 22 stycznia 2014 r., tj.: "przykładowe pismo z Banku" czy "kilka tytułów egzekucyjnych". Zauważyć również należało, że wbrew twierdzeniom strony bilans za 2012 r. nie został złożony wraz z wnioskiem, a do pisma z dnia 22 stycznia 2014 r. nie została dołączona deklaracja VAT-7 za listopad 2013 r. Tymczasem w świetle art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a. to przede wszystkim strona wnioskująca powinna dołożyć szczególnej staranności w przedstawieniu swej sytuacji w sposób kompletny i czytelny, gdyż w razie ewentualnego stwierdzenia braków w zakresie wyjaśnienia okoliczności dotyczących tej sytuacji, to właśnie ona poniesie tego konsekwencje. W tym aspekcie zwrócić należało uwagę, że Spółka ubiegała się o przyznanie prawa pomocy łącznie w 35 sprawach zawisłych przed tut. Sądem, w których łączna wysokość wpisów sądowych od skargi wynosiła 88.010 zł. Pomimo to, w ocenie Sądu, strona nie wyjaśniła zasadniczych okoliczności dla możliwości uznania, że spełnia przesłankę przyznania jej prawa pomocy z art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a.

Sąd nie znalazł podstaw do przychylenia się do argumentacji sprzeciwu, że ocenę w zakresie spełnienia przesłanek przyznania prawa pomocy oparto jedynie na udowodnieniu tezy, że wystarczającą dla odmowy przyznania prawa pomocy jest konieczność liczenia się przez przedsiębiorcę z ewentualnością poniesienia kosztów sądowych. Wbrew bowiem temu, co przyjmuje strona skarżąca, argument ten nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia Referendarza sądowego w omawianym przedmiocie. Jako zasadne natomiast Sąd ocenił stanowisko, że skoro strona jest przedsiębiorcą i zgodnie z jej twierdzeniami prowadziła działalność gospodarczą znacznych rozmiarów (których to, pomimo podjętej wezwaniem z dnia 13 stycznia 2014 r. próby, nie udało się w toku niniejszego postępowania ustalić), to możliwość poniesienia przez nią kosztów sądowych powinna być analizowana również w aspekcie rozmiarów dotychczasowej działalności. Z przedstawionych przez stronę dokumentów wynikało, że pomimo sygnalizowanych problemów finansowych wiążących się głównie z wszczętą egzekucją administracyjną, Spółka nadal funkcjonuje, a zatem utrzymuje pewien poziom płynności finansowej, co nie może uzasadniać przyznania prawa pomocy (p. postanowienie NSA z dnia 21 lipca 2008 r. sygn. akt I FZ 315/08, opubl.: http://www.orzeczenia.nsa.gov.pl). I choć, jak wynika z przedłożonych deklaracji dla podatku od towarów i usług za październik i grudzień 2013 r. aktualnie obroty z prowadzonej przez Spółkę sprzedaży (220.000 zł w październiku 2013 r., 22.000 zł w grudniu 2013 r.) są – jak wskazała strona – nieznaczne w odniesieniu do poprzednio uzyskiwanych, to jednak w dalszym ciągu strona prowadzi działalność i nie podjęła decyzji o jej zakończeniu. Spółka nie wykazała tym samym, że zmaga się z groźbą niewypłacalności. Natomiast okoliczność prowadzenia postępowania egzekucyjnego nie stanowi automatycznej podstawy przyznania prawa pomocy, gdy pomimo faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, strona nie zgłosiła wniosku o ogłoszenie upadłości ani też nie wszczęła postępowania naprawczego. Spółka posiada przy tym majątek trwały o znacznej wartości (5.841.741,70 zł). Jako bezzasadny należało ocenić natomiast argument sprzeciwu o niemożności spieniężenia automatów do gry, w sytuacji, gdy Spółka w bezsprzeczny sposób nie wykazała, że nie stanowią one jedynego majątku trwałego Spółki.

Podkreślenia wymaga, że wnosząc o przyznanie prawa pomocy, Spółka powinna wykazać, że nie tylko w danej chwili nie ma żadnych środków finansowych, ale też, że nie istnieje żadna obiektywna możliwość ich pozyskania celem uiszczenia należnych kosztów sądowych (por. postanowienie NSA z 29 marca 2011 r., I OZ 191/11, opubl.: http://orzeczenia.nsa.gov.pl). W niniejszej sprawie Spółka takiej okoliczności nie wykazała, w szczególności nie wykazała niemożności spieniężenia aktywów, zarówno majątku trwałego, jak i aktywów obrotowych. Uzasadnieniem dla przyznania skarżącej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie nie mogło być również oświadczenie, że Spółka nie ma wpływu na podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały o obowiązku wniesienia dopłat, gdyż wspólnicy ponieśli już dotychczas znaczne wydatki w związku z jej działalnością. To w interesie strony powinno bowiem leżeć takie zorganizowanie swej działalności, by mogła ona skutecznie prowadzić swe sprawy, w tym zainicjowane przez nią samą postępowanie sądowe. Również wydatki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej o charakterze cywilnoprawnym (np. z tytułu najmu), które akcentowała Spółka, nie mogły mieć pierwszeństwa zaspokojenia przed zobowiązaniami publicznoprawnymi, do których zalicza się koszty sądowe. Z kolei argumentacja skarżącej w zakresie braku wymaganej notyfikacji Komisji Europejskiej zmiany stawki podatku od gier, jako odnosząca się w istocie do przedmiotu zaskarżenia, nie zaś do przesłanki przyznania prawa pomocy, jest bez znaczenia w sprawie. Podkreślenia wymaga, że z treści sprzeciwu nie wynikają żadne konkretne informacje o sytuacji finansowej Spółki, a ponadto w zasadzie nie nawiązano w nim do argumentacji postanowienia z dnia 14 lutego 2014 r., która stanęła u podstaw oddalenia wniosku, a sprowadzała się do stwierdzenia, że strona nie przedstawiła swej sytuacji majątkowej. Treść sprzeciwu sprowadzała się natomiast do wykazania braku możliwości uzyskania przychodów, spowodowanej czynnikami niezależnymi od Spółki.

Reasumując, skarżąca nie wykazała w dostateczny sposób, iż nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych. Nie wykazała bowiem w sposób bezsprzeczny i nie budzący wątpliwości, że nie dysponuje dostatecznymi środkami na ich poniesienie.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 260 p.p.s.a. w związku z art. 246 § 2 pkt 2 i art. 245 § 3 tej ustawy, postanowiono jak w sentencji.