I SA/Wr 1691/13

Uzasadnienie

S.Sz. wniósł o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych. W uzasadnieniu wniosku skarżący podał, że nie jest w stanie odłożyć jakiejkolwiek kwoty na pokrycie kosztów sądowych, ponieważ nie uzyskuje należności wynikających z faktur wystawianych z tytułu świadczenia usług oraz dostawy towarów. Ponadto podniósł, że są prowadzone wobec niego postępowania egzekucyjne dotyczące należności publicznoprawnych.

W oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach wnioskodawca wskazał, że wspólne gospodarstwo domowe prowadzi z żoną i teściową w domu o powierzchni 198 m², obciążonym służebnością mieszkania na rzecz teściowej. Oświadczył, że z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej uzyskuje miesięcznie dochód w kwocie [...] zł (brutto). Jego żona natomiast otrzymuje zasiłek dla bezrobotnych w kwocie [...] zł, zaś teściowa utrzymuje się z emerytury w kwocie [...] zł. Argumentował, że jego dochody są "wirtualne", gdyż pomimo ich wykazania nie posiada on środków pieniężnych odpowiadających wykazanym kwotom dochodów.

Z dokumentów przesłanych na wezwanie wynika, że skarżący w 2012 r. uzyskał dochód w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej w kwocie [...] zł (przy przychodzie [...] zł) oraz dochód ze stosunku pracy w kwocie [...] zł. Jego żona uzyskała w 2012 r. dochód z innych źródeł w kwocie [...] zł oraz poniosła stratę w pozarolniczej działalności gospodarczej w wysokości [...] zł (przy przychodzie [...] zł). Z kolei teściowa skarżącego otrzymała w tym czasie świadczenie emerytalne w łącznej wysokości [...] zł.

W lipcu, sierpniu i wrześniu 2013 r. skarżący dokonał dostawy towarów lub świadczył usługi o wartości [...] zł, [...] zł i [...] zł. Żona skarżącego utraciła prawo do zasiłku dla bezrobotnych z dniem 11 sierpnia 2013 r. Natomiast aktualnie emerytura teściowej wnioskodawcy wynosi [...] zł miesięcznie. W stosunku do skarżącego prowadzona jest egzekucja należności w łącznej kwocie [...] zł (zgodnie z oświadczeniem strony). Swoje miesięczne wydatki na utrzymanie domu określił skarżący na łączną kwotę [...] zł.

Na dzień 30 września 2013 r. należności krótkoterminowe skarżącego wyniosły [...] zł, zobowiązania krótkoterminowe – [...] zł i realizował on inwestycje krótkoterminowe o wartości [...] zł. W pierwszym kwartale 2013 r. jego przychody w ramach prowadzonej działalności gospodarczej wyniosły [...] zł.

W treści pisma procesowego z dnia 12 listopada 2013 r. wnioskodawca wyjaśnił, że po uwzględnieniu nieuregulowanych przez kontrahentów należności działalność gospodarczą w 2012 r. zamknął ze stratą w kwocie [...] zł.

Postanowieniem z dnia 25 listopada 2013 r. referendarz sądowy odmówił stronie przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

W sprzeciwie od postanowienia referendarskiego skarżący zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych. W jego opinii pominięty został bilans za okres od stycznia do września 2013 r., z którego jasno wynika, że skarżący osiągnął stratę w wysokości [...] zł. Nie jest zatem prawdą, aby posiadana przez skarżącego kwota, uzyskana z prowadzonej działalności gospodarczej, pozwała na poniesienie przez niego całości kosztów związanych z toczącym się postępowaniem sądowoadministracyjnym. Zarzucił także, że referendarz sądowy nie wziął pod uwagę prowadzonych wobec skarżącego licznych postępowań egzekucyjnych. Powtórzył, że określona przez skarżącego kwota dochodu (ponad [...] zł) nie jest kwotą, którą skarżący może dysponować. Wynika ona bowiem z wartości wykonanych przez niego prac, za które nie otrzymał jeszcze wynagrodzenia. W konsekwencji stanowi dla niego to "przychód wirtualny", od którego zobowiązany był odprowadzić należny podatek VAT. Zaznaczył, że jedyną osobą osiągającą regularne dochody w jego gospodarstwie domowym jest jego teściowa, której emerytura wystarcza jedynie na pokrycie bieżących kosztów utrzymania rodziny.

Na wezwanie w przedmiocie sposobu korzystania z mieszkania, którego adres wskazano w skardze do korespondencji, wnioskodawca oświadczył, że nie jest jego właścicielem i nie osiąga z niego żadnych dochodów. Wyjaśnił, że jego syn zamieszkuje obecnie ten lokal.

Z urzędu wskazać należy, że w sprawach ze skargi S.Sz. lub jego żony zawisłych przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym we Wrocławiu pod sygn. akt I SA/Wr 1688/13 - I SA/Wr 1692/13, I SA/Wr 2083/13, I SA/Wr 2148/13 wyznaczono wpisy sądowe od skarg w łącznej kwocie 10.412 zł.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 260 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity w Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm) w razie wniesienia sprzeciwu, który nie został odrzucony, zarządzenie lub postanowienie, od którego został on wniesiony, traci moc, a sprawa będąca przedmiotem sprzeciwu podlega rozpoznaniu przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Jak wynika z powołanego unormowania skutkiem prawidłowo wniesionego sprzeciwu jest bowiem utrata mocy wiążącej orzeczenia referendarskiego na podstawie samej ustawy i przejście sprawy będącej jego przedmiotem do właściwości Sądu. Zatem wniesienie sprzeciwu powoduje utratę mocy wiążącej postanowienia wydanego przez referendarza sądowego. Wywiedziona w sprzeciwie argumentacja dotycząca sytuacji materialnej i rodzinnej skarżącego stanowi uzupełnienie uzasadnienia rozpoznawanego przez Sąd wniosku.

Stosownie do brzmienia art. 245 § 1 Prawa o postępowaniu przed sądami admi-nistracyjnymi, prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częścio-wym. Prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądo-wych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art. 245 § 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). W przypadku osób fizycznych prawo pomocy może być przyznane w zakresie częściowym – gdy osoba ta wykaże, iż nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (art. 246 § 1 pkt 2) Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Wyżej powołane unormowania winny być odczytywane w kontekście treści art. 199 ustawy procesowej, zgodnie z którym strony ponoszą koszty postępowania zwią-zane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Nale-ży zatem przyjąć, iż zwolnienie z obowiązku opłacania kosztów sądowych stanowi wyjątek od reguły wykonania tego obowiązku, który sprzyja rozwadze w wyborze sądowej drogi dochodzenia swoich praw. W konsekwencji przepisy Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, określające przesłanki przyznania prawa pomocy nie mogą być interpretowane według reguł wykładni rozszerzającej, natomiast zwolnienie od uiszczenia kosztów sądowych winno nastąpić w sytuacjach wyjątkowych.

Ocena zasadności zwolnienia wnioskodawcy od kosztów sądowych oparta bę-dzie na zbadaniu, czy stan faktyczny, na który składają się okoliczności ustalone w sprawie, odpowiada hipotezie normy prawnej wynikającej z art. 246 § 1 pkt 2) Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Ocena ta zaś musi być odnoszona do poziomu życia i statusu majątkowego innych obywateli Państwa, na których – w razie przyznania prawa pomocy - ciężar zwolnienia strony od kosztów sądowych zostałby przeniesiony. Orzekanie w zakresie przyznania prawa pomocy wymaga zatem wywa-żenia interesu Państwa, tj. wszystkich obywateli, oraz interesu strony skarżącej.

Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych jest instytucją stosowaną w przypad-ku osób charakteryzujących się ubóstwem. Przykładowo do takich osób zaliczyć można osoby, które ze względu na okoliczności życiowe pozbawione zostały całkowicie środków do życia lub sposobu uzyskiwania takich środków. Ubiegający się o taką pomoc powinni poczynić oszczędności we własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania.

Winno się dalej stwierdzić, iż koszty sądowe zasługują na traktowanie na równi z innymi obciążeniami finansowymi przedsiębiorców, do których zalicza się ciążące na nich zobowiązania. Zwolnienie z kosztów sądowych – będących dochodem budżetu państwa - stanowiłoby swoistą formę kredytowania podmiotów gospodarczych i naru-szałoby zasadę równoważnego traktowania powinności finansowych. Dlatego podno-szone przez skarżącego uszczuplenie jego zasobów w rezultacie regulowania - dobro-wolnego lub w trybie przymusowej egzekucji - jego zobowiązań nie może odnieść za-mierzonego skutku w postaci uzasadnienia wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych.

Oceniając zasadność wniosku o przyznanie prawa pomocy w świetle powoła-nych regulacji prawnych i wynikających z nich zasad, Sąd doszedł do przekonania, że skarżący nie wykazał, że jego sytuacja materialna i rodzinna spełnia przesłanki do przy-znania prawa pomocy. Przy czym dodać należy, że wniosek strony o przyznanie prawa pomocy rozpoznawany był z uwzględnieniem aktualnego obciążenia wynikającego ze wszystkich zawisłych w tym Sądzie spraw wnioskodawcy lub jego żony, tj. z uwzględnieniem wp-sów sądowych w łącznej kwocie 10.412 zł.

Z danych przyjętych do rozpoznania wniosku wynika, że w obecnej chwili skar-żący prowadzi działalność gospodarczą relatywnie dużych rozmiarów. Zgodnie z ze-znaniem podatkowym za 2012 r. wnioskodawca osiągnął przychód w wysokości [...] zł (dochód wyniósł [...] zł). Trzeba wyjaśnić, że w przypadku przedsiębiorców miarodajną dla oceny ich zdolności płatniczej nie jest kategoria "dochodu", lecz "przychodu", gdyż istnieją legalne instrumenty podatkowe pozwalające na równoważenie kosztów i przychodów tak, by w końcowym rozliczeniu minimalizować bądź w ogóle eliminować obciążenia podatkowe. Strata jest wyłącznie wynikiem bilansowym i nie stanowi automatycznie o braku środków finansowych. Jej powstanie nie oznacza więc jeszcze utraty płynności finansowej.

Jednakże kluczową kwestią w niniejszej sprawie jest oświadczenie wnioskodawcy co do uzyskiwanych przez niego dochodów. Skarżący wskazał, że jego dochód wynosi miesięcznie [...] zł (brutto), przy czym koszty utrzymania swojego domu określił w kwocie [...] zł. Przy tak wysokim dochodzie i niskich kosztach utrzymania nie sposób jest przyjąć, że strona nie jest w stanie zebrać odpowiednich środków i opłacić koszty sądowe (w łącznej kwocie [...] zł) bez uszczerbku koniecznego utrzymania dla siebie oraz swojej rodziny. Podkreślenia wymaga fakt, że skarżący w toku postępowania nie kwestionował wielkości osiąganego dochodu, lecz jedynie fakt, że wskazany dochód ma dla niego charakter "wirtualny". Zaznaczyć trzeba, że oświadczenie złożone przez skarżącego ma charakter dobrowolny. Oznacza to, że skarżący mógł zadeklarować inną kwotę, która jego zdaniem odzwierciedlałaby jego "realny" dochód, czego w niniejszej sprawie nie uczynił.

Skarżący podnosił w sprzeciwie, że prowadzone są wobec niego liczne postępowania egzekucyjne. Na dowód tego przedstawił różne nakazy zapłaty oraz zajęcia komornicze, w tym zestawienie prowadzonej egzekucji. Jednakże z przedstawionych dokumentów nie wynika w ogóle, czy skarżący dokonuje spłaty powstałego zadłużenia oraz czy zajęcia okazały się skuteczne. Trzeba powtórzyć, że to na wnioskodawcy ciąży obowiązek wykazania swojej sytuacji majątkowej i rodzinnej, aby Sąd mógł w sposób obiektywny ocenić jego zdolność płatniczą.

Należy także zwrócić uwagę, że zawisła przed tutejszym Sądem sprawa zwią-zana jest z prowadzoną przez skarżącego działalnością gospodarczą. W doktrynie i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że nie można, stosując prawo pomocy, chronić czy też wzbogacać majątku osób prywatnych. Celem instytucji prawa pomocy jest zapew-nienie dostępu do sądu osobom, którym brak środków finansowych ten dostęp unie-możliwia. Zapobiegliwości i przezorności w tym zakresie należy szczególnie wymagać od osób toczących spory sądowe w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Oznacza to, że każdy przedsiębiorca powinien wkalkulować w ryzyko związane z pro-wadzoną działalnością konieczność ponoszenia kosztów sądowych i zabezpieczyć środki na ten cel. Koszty sądowe winny być więc traktowane jako koszt bieżącego funkcjonowania firmy i spełnione przed innymi świadczeniami.

Według Sądu ocena sytuacji skarżącego w powiązaniu z przedłożoną dokumentacją nie daje podstaw przyjęcia, że spełnia on przesłanki do przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Zatem w przedmiotowej sprawie strona ma możliwość zgromadzenia odpowiednich środków bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i ich rodziny.

W tym stanie rzeczy Sąd ocenił, że na obecnym etapie postępowania strona skarżąca nie wykazała, stosownie do brzmienia art. 246 § 1 pkt 2) Prawa o postępowa-niu przed sądami administracyjnymi, podstaw do przyznania prawa pomocy i w konse-kwencji, na podstawie powołanych wyżej przepisów prawa, postanowił jak w sentencji.