I SA/Ke 391/14

Uzasadnienie

W odpowiedzi na wezwanie do uiszczenia wpisu od skargi na decyzję Dyrektora Izby Celnej w K. z dnia [...] nr [...] w przedmiocie podatku akcyzowego T. K. złożył, sporządzony na urzędowym formularzu PPF, wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych.

Uzasadniając wniosek wskazał, że jest osobą ubogą, nie prowadzi działalności gospodarczej, nie jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę ani na podstawie umowy cywilnoprawnej. Nie osiąga żadnych dochodów oraz nie pobiera zasiłku dla bezrobotnych. Stan ten trwa od około trzech lat. Skarżący oświadczył, że nie posiada żadnego majątku ruchomego ani nieruchomego, nie posiada też oszczędności pieniężnych. Poza tym wskazał, że jest przewlekle chory, po kilku operacjach (jaskra obu oczu), co znacznie utrudnia mu znalezienie zatrudnienia. Na potwierdzenie tych okoliczności skarżący dołączył do wniosku kserokopię orzeczenia o lekkim stopniu niepełnosprawności z dnia 19 grudnia 2013 r. i odpis postanowienia z dnia 9 stycznia 2014 r. o sprostowaniu ww. orzeczenia.

Z oświadczenia zawartego we wniosku o przyznanie prawa pomocy wynika ponadto, że skarżący pozostaje w gospodarstwie domowym wraz z siostrą i samotnie wychowywanym przez nią siostrzeńcem (17 lat). Siostra jest właścicielką domu z 1970 r. o pow. około 100 m² wraz z działką (0,15 ha). Źródłem utrzymania skarżącego oraz osób pozostających z nim w gospodarstwie domowym jest dochód uzyskiwany przez siostrę skarżącego z tytułu wynagrodzenia za pracę w kwocie 2288 zł netto miesięcznie. Niezbędne środki do życia zapewnia skarżącemu siostra ponosząc opłaty za media i dostarczając wyżywienia.

Stosownie do art. 255 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (j. t. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.) dalej "ustawa p.p.s.a.", wezwano skarżącego do uzupełnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy, poprzez przedłożenie odpisu (kserokopii) rocznego zeznania podatkowego M. K. za rok 2013 oraz 2012; wykazanie z jakich źródeł oraz w jakiej wysokości uzyskała dochody M. K. w okresie od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 lipca 2014 r. w przypadku uzyskania dochodu lub straty z działalności gospodarczej wraz ze wskazaniem przychodów oraz kosztów uzyskania dochodu/straty; w przypadku prowadzenia przez M. K. działalności gospodarczej przedłożenie dokumentów wskazujących datę rozpoczęcia (ewentualnie również zakończenia) prowadzenia działalności gospodarczej oraz jej zakres; wyciągu lub wykazu z posiadanych przez M. K. rachunków bankowych, w tym kont i lokat dewizowych obejmujących operacje z ostatnich 3 miesięcy; aktualnego zaświadczenia z właściwego Wydziału Ewidencji Pojazdów i Kierowców o zarejestrowanych w okresie od dnia 1 stycznia 2012 r. do dnia 31 lipca 2014 r. na nazwisko M. K. samochodach (obejmującego ich markę i rok produkcji); wykazanie nieruchomości (domy, mieszkania, nieruchomości rolne, inne nieruchomości) należących do M. K.; w przypadku posiadania przez M. K. zobowiązań kredytowych przedłożenie dokumentów potwierdzających zaciągnięcie oraz spłatę kredytu wraz ze wskazaniem wysokości miesięcznych rat kredytu.

W odpowiedzi na wezwanie skarżący w piśmie z dnia 11 sierpnia 2014 r. skarżący wyjaśnił, że M. K. kilkukrotnie odmówiła mu udostępnienia żądanych przez Sąd dokumentów informacji objętych wezwaniem Sądu, argumentując, że z racji istniejącej między nimi faktycznej separacji i całkowitego zerwania więzi (prowadzenie osobnych gospodarstw domowych) oraz z uwagi na zniesioną ustawową wspólność majątkową nie będzie udostępniać żadnych dokumentów dotyczących jej osoby, jak też nie będzie wspierać jakichkolwiek zobowiązań skarżącego. Wnioskodawca wskazał ponadto, że według jego wiedzy M. K. poza nieruchomością położoną w B. nie posiada innych nieruchomości, nie posiada natomiast wiedzy co do jej sytuacji finansowej w tym o zobowiązaniach kredytowych.

W tym stanie należało uznać, co następuje:

Stosownie do art. 199 ustawy p.p.s.a. strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Przyznanie prawa pomocy jako odstępstwo od tej zasady, może nastąpić, kiedy w sposób jednoznaczny zostanie wykazane spełnienie przesłanek określonych w art. 246 ustawy p.p.s.a. Zgodnie z § 1 tego artykułu, instytucja przyznania prawa pomocy przysługuje osobie, która wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania (prawo pomocy

w zakresie całkowitym) bądź osobie, która wykaże że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie

i rodziny (prawo pomocy w zakresie częściowym). Przez uszczerbek koniecznego utrzymania należy rozumieć zachwianie sytuacji materialnej i bytowej strony skarżącej w taki sposób, że nie jest ona w stanie zapewnić sobie minimum warunków socjalnych. Podkreślenia przy tym wymaga, że to na wnioskodawcy spoczywa ciężar dowodu, a w szczególności obowiązek wykazania braku możliwości poniesienia jakichkolwiek kosztów postępowania. Wnioskodawca ubiegający się o przyznanie prawa pomocy powinien wykazać, należycie udowodnić oraz udokumentować swoją sytuację materialną, gdyż to na podstawie informacji przekazanych przez stronę sąd dokonuje merytorycznej oceny wniosku pod kątem wystąpienia przesłanek przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie (por. postanowienia NSA z dnia 22 marca 2012 r. sygn. akt II GZ 98/12 lex nr 1125489; z dnia 21 marca 2012 r. sygn. akt I OZ 163/12 lex nr 1136753; z dnia 7 marca 2012 r. sygn. akt II FZ 35/12 lex nr 1121123; z dnia 30 stycznia 2012 r. sygn. akt II FZ 10/12 lex nr 1113635).

Zdaniem orzekającego, w świetle powyższych reguł, skarżący nie wykazał, że spełnia przesłanki uprawniające do przyznania mu prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Przyznanie prawa pomocy ma charakter wyjątkowy i jest stosowane w stosunku do osób charakteryzujących się ubóstwem, przykładowo do takich osób można zaliczyć osoby bezrobotne bez prawa do zasiłku lub osoby ze względu na okoliczności życiowe pozbawione całkowicie środków do życia, nie posiadające żadnego majątku. Choć przyznać należy, że z przedstawionych przez skarżącego informacji faktycznie wynika, iż jego sytuacja finansowa jest trudna (jest on bowiem bezrobotny, bez prawa do zasiłku, nie posiada majątku oraz żadnych oszczędności, utrzymuje się jedynie dzięki pomocy siostry, u której mieszka, a uzyskiwany przez siostrę skarżącego dochód miesięczny netto - z którego utrzymywany jest również siostrzeniec skarżącego - to kwota 2288 zł), to jednocześnie należy wskazać, że dla pełnej oceny możliwości finansowych skarżącego istotna jest również jego sytuacja rodzinna. W oświadczeniach złożonych w Sądzie skarżący wskazał bowiem, że jego związek małżeński z M. K. nie został rozwiązany przez rozwód wyrokiem sądowym. Oznacza to, że całościowa ocena możliwości poniesienia kosztów postępowania przez skarżącego wymaga także analizy sytuacji materialnej jego żony. Na małżonkach ciąży bowiem obowiązek udzielenia sobie wsparcia finansowego (także w zakresie prowadzonych postępowań sądowych) niezależnie od tego, w jakim ustroju majątkowym pozostają i niezależnie od tego, czy prowadzą, czy też nie, wspólne gospodarstwo domowe (por. postanowienie NSA z dnia 12 września 2013 r., sygn. akt I FZ 313/13; dostępne na www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

W związku z powyższym wymaga również wyjaśnienia, że rozdzielność majątkowa, odnosi się do majątków małżonków, regulując kwestie zobowiązań każdego z nich wobec osób trzecich oraz rozporządzania i zarządzania tymi majątkami. Nie dotyczy zaś ich wzajemnych obowiązków, w tym polegających na udzielaniu współmałżonkowi pomocy finansowej w zakresie prowadzonego postępowania sądowego (por. postanowienie NSA z dnia 29 czerwca 2009 r., sygn. akt I FZ 230/09 – dostępne na www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Oznacza to, że Sąd ma prawo żądać poszerzenia ustaleń faktycznych o informacje dotyczące stanu posiadania małżonka osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych, nawet gdy między małżonkami zniesiony został ustrój wspólności majątkowej. Wynika to z prawnego obowiązku udzielania wzajemnej pomocy przez małżonków i przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb stworzonej przez nich rodziny (art. 23 i art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). W przypadku dokonania przez Sąd wezwaniao przedstawienie informacji dotyczących małżonka, to wnioskodawcę obciąża obowiązek wykazania, że nie jest on w stanie ponieść kosztów postępowania nawet z pomocą żony lub męża (por. postanowienie NSA z dnia 20 lutego 2014 r., sygn. akt I OZ 95/14, LEX nr 1449986). To zatem wnioskodawca powinien udokumentować sytuację majątkową osoby, z którą pozostaje w związku małżeńskim.

W niniejszej sprawie pełna ocena sytuacji majątkowej skarżącego nie była możliwa z uwagi na nieprzedstawienie przez wnioskodawcę informacji dotyczących sytuacji majątkowej jego żony, mimo że do ich ujawnienia został wezwany w trybie art. 255 ustawy p.p.s.a. Skarżący jako przyczynę nieprzedłożenia innych informacji dotyczących małżonki wskazał natomiast odmowę ich udzielenia przez M. K., powołującą się na prowadzenie osobnych gospodarstw domowych oraz zniesioną ustawową wspólność majątkową, a zatem – jak wyjaśniono wyżej - na okoliczności nieistotne z punktu widzenia postępowania w zakresie prawa pomocy, zwłaszcza w przypadku małżonków. Oznacza powyższe, że nieujawnienie sytuacji majątkowej żony skarżącego nie pozwoliło na całościową ocenę jego sytuacji materialnej. Dopiero bowiem stwierdzenie, że ani samodzielnie, ani przy pomocy współmałżonka strona nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla niej i jej rodziny, pozwalałoby rozstrzygnąć o możliwości przyznania pomocy z budżetu państwa (por. postanowienie NSA z dnia 23 października 2013 r., sygn. akt I FZ 426/13; dostępny na www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Mając na uwadze powyższe uznano, że nieuzupełnienie przez skarżącego wniosku o przyznanie prawa pomocy nie pozwala na stwierdzenie, że strona nie jest w stanie wygospodarować środków pieniężnych na poniesienie tych kosztów. Postępowanie wnioskodawcy, polegające na uchyleniu się od obowiązków nałożonych w trybie art. 255 ustawy p.p.s.a. skutkuje niewyjaśnieniem istotnych wątpliwości dotyczących jego rzeczywistych możliwości płatniczych, co stanowi przeszkodę wykluczającą przyznanie prawa pomocy w żądanym zakresie.

Z tych względów, na podstawie art. 246 § 1 pkt 2 oraz art. 258 § 1 i § 2 pkt 7 ustawy p.p.s.a., orzeczono jak w sentencji postanowienia.