II FZ 101/14

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2013 r., sygn. akt I SA/Wr 1644/13, Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu odmówił "G." sp. z o.o. z siedzibą w N. (dalej: "Spółka") przyznania prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych. W motywach orzeczenia Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że w odpowiedzi na wezwanie do uiszczenia wpisu od skargi strona zwróciła się o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie wskazując, że z powodu zmian przepisów dotyczących gier na automatach o niskich wygranych znajduje się w bardzo trudnej sytuacji finansowej. Nowa ustawa spowodowała, że posiadane przez nią automaty stały się rzeczami bez wartości, których w obecnym stanie prawnym obowiązującym w Polsce jak i za granicą nie da się sprzedać. Z informacji zawartych we wniosku wynika, że wysokość kapitału zakładowego, majątku lub środków finansowych Spółki wynosi 2 500 000 zł, wartość środków trwałych wynosi 4.657.599,66 zł. Za ostatni rok obrotowy Spółka wykazała stratę w wysokości 888.458,30 zł. Spółka wskazała ponadto, że na jej rachunkach bankowych dokonano zabezpieczenia do wysokości 6.537.866,11 zł.

Z przesłanych na wezwanie dokumentów wynika, że w latach 2011 i 2012 skarżąca spółka poniosła stratę w kwocie odpowiednio 2.567.932,97 zł i 888.485,30 zł (przy przychodach w kwocie odpowiednio 146.143.256,29 zł i 148.551.284,25 zł), dokonała odpisów amortyzacyjnych w kwocie odpowiednio 2.398.523,49 zł i 1.726.038,58 zł, na dzień 31 grudnia 2012 r. jej aktywa miały wartość 5.312.416,45 zł, kapitał zapasowy – 1.196.194,89 zł, natomiast w lipcu, sierpniu i wrześniu 2013 r. spółka dokonała dostawy towarów oraz świadczyła usługi o wartości odpowiednio 6.804.425 zł, 6.602.690 zł i 7.257.526 zł; na dzień 31 grudnia 2012 r. realizowała ona inwestycje długoterminowe o wartości 901.793,94 zł i inwestycje krótkoterminowe o wartości 2.090.462,23 zł.

Odmawiając przyznania prawa pomocy Sąd pierwszej instancji uznał, że strona nie wykazała, iż nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania, co uzasadniałoby zwolnienie od kosztów sądowych. Pomimo sygnalizowanych problemów finansowych (wykazania w dwóch kolejnych latach straty) strona kontynuuje działalność gospodarczą relatywnie dużych rozmiarów. Nie znajduje zatem potwierdzenia w dokumentach, zdaniem Sądu pierwszej instancji, twierdzenie strony, iż z powodu zabezpieczenia rachunków bankowych nie jest w stanie zgromadzić żadnych rezerw finansowych. Skarżąca w 2012 r. osiągnęła przychód w wysokości ponad 148.000.000 zł, ponosząc stratę, która nie wyniosła nawet 1% wartości przychodu. Natomiast za miesiące lipiec, sierpień i wrzesień 2013 r. za dokonywanie dostaw towarów i świadczenie usług, otrzymała zapłatę w łącznej kwocie 20.664.641 zł. Jak wynika ponadto z odpisów deklaracji VAT-7 za okres od lipca do września 2013 r. oraz bilansu, działalność gospodarcza skarżącej generuje znaczny obrót, zaś na koniec 2012 r. wartość kapitału zapasowego wynosiła 1.196.194,89 zł, a posiadanych inwestycji długo i krótkoterminowych, odpowiednio – 901.793,94 zł i 2.090.462,23 zł. Końcowo Wojewódzki Sąd Administracyjny wskazał, że w bilansie po stronie kosztów uzyskania przychodów znajdują się wartości w postaci odpisów amortyzacyjnych, a zatem są to jedynie pozycje księgowe, które wpływają na ostateczny wynik finansowy. Już te wartości pozwalają na stwierdzenie, że skarżąca była w stanie zgromadzić środki na poczynienie wydatków z tytułu wpisu sądowego od skargi. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, kwota wymaganych wpisów (w sprawach zawisłych przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym we Wrocławiu oraz innymi sądami administracyjnymi) jest możliwa do uiszczenia ze środków posiadanych przez Spółkę w gotówce lub możliwa do uzyskania w drodze kredytu bankowego. Skarżąca nie wykazała, że nie posiada zdolności kredytowej.

Na powyższe postanowienie Spółka wniosła zażalenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego domagając się jego zmiany i przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie z obowiązku uiszczania wpisu od skargi ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozstrzygnięcia. W uzasadnieniu zażalenia wskazała, że Spółka nie dysponuje i nie jest w stanie zgromadzić kwoty niezbędnej dla uiszczenia żądanego wpisu sądowego. Wskazała, iż podana we wniosku o prawo pomocy kwota przychodów stanowi jedynie wartość księgową odpowiadającą sumie wszystkich wpłat do automatów na terenie całego kraju, kwocie tej należy przeciwstawić również księgową wartość wypłat z owych automatów, która zgodnie z art. 18 ust. 3 ustawy o grach hazardowych nie może być niższa niż 75% wpłat. Ponadto Spółka płaci w skali miesiąca ponad 600 000 zł podatku od gier, ponosi także wysokie koszty związane z eksploatacją urządzeń do gier i bieżącą obsługą administracyjną. Pozostała po odliczeniach kwota podlega zajęciu związanemu z zabezpieczeniem dokonanym na rachunkach bankowych oraz prowadzonymi postępowaniami egzekucyjnymi. Wobec powyższego, Spółka nie jest obecnie w stanie zgromadzić żadnych rezerw finansowych – każda nadwyżka finansowa podlega zajęciu z tego tytułu. Ponadto wskazała, że zainicjowała już 287 analogicznych spraw w sądach administracyjnych na terenie całego kraju w przedmiocie stwierdzenia nadpłaty, a suma należnych w związku z nimi wpisów przekroczy 300 000 zł.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Instytucja prawa pomocy stanowi wyjątek od zasady przewidzianej w art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 2670 ze zm.), powoływanej dalej jako: "p.p.s.a.", zgodnie z którą strony samodzielnie ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Stosownie zaś do art. 243 § 1 i art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a. prawo pomocy w zakresie częściowym może zostać przyznane na wniosek strony, będącej osobą prawną, jeżeli wykaże ona, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Celem instytucji prawa pomocy, która w istocie oznacza dofinansowanie strony postępowania przez Skarb Państwa, jest zagwarantowanie prawa do sądu osobom najuboższym (w tym również osobom prawnym oraz innym jednostkom organizacyjnym), znajdującym się w wyjątkowo złej sytuacji materialnej, które całkowicie nie są w stanie wygospodarować środków na pokrycie kosztów związanych z dochodzeniem swych praw przed sądem. Stosując prawo pomocy nie można chronić czy też zwiększać majątku osób prywatnych, gdyż celem instytucji prawa pomocy jest zapewnienie dostępu do sądu osobom, którym brak środków finansowych ten dostęp uniemożliwia (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 stycznia 2014 r., II FZ 1268/13, dostępne: www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, w świetle przedstawionych przez stronę (zarówno we wniosku, jak i nadesłanych dokumentach) okoliczności należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że Spółka nie wykazała, iż nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania. Ustalone w orzecznictwie jest, że koszty sporów sądowych stanowią część kosztów prowadzenia działalności gospodarczej (por. postanowienie NSA z dnia z dnia 5 czerwca 2008 r., sygn. akt I FZ 236/08, postanowienie WSA w Gdańsku z dnia 2 lipca 2004 r., sygn. akt I SA/Gd 269/04), zatem zdolność do ich ponoszenia należy badać – przede wszystkim – z uwzględnieniem osiąganych przychodów, a nie, jak sugeruje Spółka, dochodów. Wskazane przez stronę koszty – jak konieczność regulowania bez opóźnień zobowiązań względem wynajmujących lokale na punkty gier, wypłacania wygranych graczom, opłacanie serwisu urządzeń, opłacania zryczałtowanego podatku od gier – są normalnymi kosztami prowadzenia działalności gospodarczej (por. postanowienie NSA z dnia 18 października 2013 r., sygn. akt II FZ 878/13, dostępne: www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Z dyspozycji art. 252 § 1 p.p.s.a. wynika, że sąd rozpatrując wniosek strony o przyznanie prawa pomocy winien brać pod uwagę jej stan majątkowy i dochody. Pod pojęciem stanu majątkowego należy przy tym rozumieć nie tylko zasób gotówki znajdujący się w posiadaniu strony, lecz również środki finansowe ulokowane w majątku ruchomym i nieruchomym (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 września 2013 r., I OZ 772/13, dostępne: www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Wskazać trzeba, że jedyną przesłanką do przyznania prawa pomocy nie może być strata z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Strata powstaje wskutek uzyskania nadwyżki kosztów nad przychodem, a to skutkuje jedynie brakiem dochodu do opodatkowania i nie stanowi automatycznie o braku środków finansowych skarżącej. Wykazanie w danym okresie podatkowym straty nie musi oznaczać utraty płynności finansowej prowadzonej działalności. Z oświadczeń zawartych we wniosku o przyznanie prawa pomocy ponadto wynika, że Spółka prowadzi działalność gospodarczą generującą znaczny obrót. O możliwościach płatniczych Spółki świadczy choćby fakt, że pomimo pogorszenia warunków prowadzenia działalności gospodarczej i pogorszenia się sytuacji finansowej Spółki nie zaprzestała ona prowadzenia działalności gospodarczej oraz nie wszczęła postępowania upadłościowego czy naprawczego. Jak podnosi się w orzecznictwie, przedsiębiorstwo, które nie wykazało, że utraciło płynność finansową i nadal funkcjonuje w obrocie gospodarczym, nawet pomimo trudności finansowych powinno partycypować w kosztach postępowania sądowego (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 kwietnia 2008 r., I OZ 208/08, dostępne: www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Ponadto osoba prawna oraz inna organizacja nieposiadająca osobowości prawnej nie może powoływać się tylko na to, że aktualnie nie dysponuje środkami na poniesienie kosztów sądowych, ale musi także wykazać, że nie ma ich, mimo iż podjęła wszelkie niezbędne działania, by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 marca 2011 r., I OZ 191/11, dostępne: www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

Odnosząc się do zarzutu zażalenia, że strona ma zablokowane rachunki bankowe zgodzić należy się z sądem pierwszej instancji, iż sam fakt obciążenia komorniczego rachunków bankowych skarżącej nie jest wystarczający dla uznania, iż spółka spełnia przesłanki do przyznania jej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie (por. postanowienie NSA z 9 kwietnia 2009 r., I FZ 66/09, dostępne: www.orzeczenia.nsa.gov.pl). W razie zajęcia na zabezpieczenie rachunku bankowego przedsiębiorcy, sąd na wniosek obowiązanego złożony w terminie tygodniowym od dnia doręczenia mu postanowienia o zabezpieczeniu określa, jakie kwoty można pobierać na bieżące wypłaty wynagrodzeń za pracę wraz z podatkiem od wynagrodzenia i innymi ustawowymi ciężarami, a także na bieżące koszty prowadzonej działalności gospodarczej (art.7522§ 1 k.p.c.). Podobna zasada obowiązuje w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym przez organ administracji (art.166a § 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji- tekst jedn. Dz.U. z 2012r., poz.1015). Zatem fakt zabezpieczenia rachunku bankowego nie jest tożsamy z niemożliwością korzystania przez obowiązanego z rachunku bankowego, a tego typu blokada środków do oznaczonej wysokości na rachunku nie oznacza niemożności korzystania z rachunku przez spółkę. Ponadto niekorzystna dla Spółki nowelizacja ustawy o grach hazardowych zmieniająca dotychczasowe zasady udzielania licencji na automaty do gier nie może wyłączać powinności ponoszenia kosztów postępowania sądowego, które immanentnie są związane z ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej (por. postanowienie NSA z dnia 19 sierpnia 2011 r., sygn. akt II FZ 436/11, dostępne: www.orzeczenia.nsa.gov.pl).

W tej sytuacji prawidłowo Sąd pierwszej instancji przyjął, że w sprawie nie zaszły przesłanki przemawiające za obciążeniem Skarbu Państwa kosztami prowadzonego przez spółkę postępowania sądowoadministracyjnego.

Z tych względów, uznając, iż zaskarżone postanowienie nie narusza prawa, na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji.