VII SA/Wa 1642/13

Uzasadnienie

I. Stan sprawy

1. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego decyzją z dnia [...] maja 2013 r. znak [...] po rozpoznaniu wniosku [...] sp. z o.o. z siedzibą w [...] o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] lipca 2011 r. znak [...] odmawiającą stwierdzenia nieważności decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] maja 2009 r. znak [...] o udzieleniu Stowarzyszeniu [...] z siedzibą w [...] zezwolenia na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi, przy uczestnictwie Stowarzyszenia [...] z siedzibą w [...] jako strony postępowania - utrzymał w mocy własną decyzję.

Decyzja została wydana na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 kpa.

2. W uzasadnieniu decyzji Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego podał, że decyzją z dnia [...] maja 2009 r. znak [...] udzielił Stowarzyszeniu [...] z siedzibą w [...] zezwolenia na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do publikacji periodycznych oraz mających samodzielne znaczenie utworów składających się na zawartość publikacji periodycznych w zakresie, w jakim prawa te przysługują wydawcom. Decyzja ta obejmuje także zezwolenie na pobieranie wynagrodzeń na rzecz wydawców prasy z tytułu: (1) zamieszczania w celach dydaktycznych i naukowych w podręcznikach, wypisach i antologiach rozpowszechnionych fragmentów publikacji periodycznych, (2) odpłatnego udostępniania przez ośrodki informacji lub dokumentacji fragmentów publikacji periodycznych, (3) publicznego udostępniania utworów będących aktualnymi artykułami na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne oraz aktualnymi wypowiedziami i fotografiami reporterskimi w taki sposób, aby każdy mógł mieć dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (M. P. z 2010 r. Nr 3, poz. 19).

W dniu 14 lutego 2011 r. [...] Sp. z o.o. z siedzibą w [...] wniósł, na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 kpa w związku z art. 104 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, o stwierdzenie nieważności decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] maja 2009 r. znak [...], jako wydanej bez podstawy prawnej. Twierdził, że art. 104 ust. 1 ustawy o prawie autorskim zawiera zamknięty katalog podmiotów, które może zrzeszać

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

stowarzyszenie będące organizacją zbiorowego zarządzania - podmiotami tymi są: twórcy, artyści wykonawcy, producenci oraz organizacje radiowe i telewizyjne, natomiast ustawodawca nie przewidział, by organizacje zbiorowego zarządzania mogły zrzeszać wydawców. Ponieważ przepis ten ma charakter wyjątkowy, niedopuszczalna jest więc jego wykładania rozszerzająca, co oznacza, że decyzja z dnia [...] maja 2009 r. o udzieleniu Stowarzyszeniu [...] z siedzibą w [...] - które zrzesza wydawców - zezwolenia na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do publikacji periodycznych oraz mających samodzielne znaczenie utworów składających się na zawartość publikacji periodycznych w zakresie, w jakim prawa te przysługują wydawcom, została wydana bez podstawy prawnej i z tego powodu należy, zdaniem wnioskodawcy, uznać ją za nieważną.

Wnioskodawca, jako uzupełnienie argumentacji zawartej we wniosku z dnia 14 lutego 2011 r., przy piśmie z dnia 4 marca 2011 r. dołączył do akt sprawy opinię prawną adw. dr. W. M.

W piśmie z dnia 15 kwietnia 2011 r. Stowarzyszenie [...] z siedzibą w [...] wskazało, iż wniosek [...] Sp. z o.o. z siedzibą w [...] jest niezasadny i należy odmówić stwierdzenia nieważności przedmiotowej decyzji, bowiem katalog podmiotów upoważnionych do zrzeszania się w ramach organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, zawarty w art. 104 ust. 1 ustawy prawo autorskie obejmuje także wydawców, w tym wydawców prasy; termin "twórca", użyty w tym przepisie oznacza nie tylko podmiot, który utwór rzeczywiście wytworzył (czyli twórcę rzeczywistego), ale także następców prawnych tego podmiotu - w tej kategorii mieszczą się również wydawcy.

Na poparcie swojej argumentacji Stowarzyszenie [...] z siedzibą w [...] dołączyło do akt sprawy opinię prawną prof. dr. hab. R. M. oraz dr K. W.-D..

3. W uzasadnieniu decyzji Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego stwierdził, że rozpoznając sprawę w pierwszej instancji organ prawidłowo ustalił, iż kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma interpretacja art. 104 ust. 1 ustawy prawo autorskie w zakresie użytego w tym przepisie terminu "twórca". Wątpliwości interpretacyjne dotyczą uznania, czy termin ten oznacza, zgodnie - z interpretacją prezentowaną przez [...] Sp. z o.o. z siedzibą w [...] - rzeczywistego twórcę, który stworzył utwór, a tym samym nie obejmuje następców

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

prawnych tego twórcy, czyli np. wydawców, lub oznacza - zgodnie z interpretacją prezentowaną przez Stowarzyszenie [...] z siedzibą w [...] - zarówno rzeczywistego twórcę, jak i jego następców prawnych, w tym również wydawców.

Zdaniem organu, art. 104 ust. 1 ustawy prawo autorskie termin "twórca" obejmuje nie tylko rzeczywistego twórcę, ale również jego następców prawnych, w tym wydawców, w związku z czym decyzja z dnia [...] maja 2009 r. nie została wydana bez podstawy prawnej, więc wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia [...] maja 2009 r. oparty na zarzucie, iż decyzja ta została wydana bez podstawy prawnej - art. 156 ust. 1 pkt 2 kpa w związku z art. 104 ustawy prawo autorskie, nie został uwzględniony.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoznając ponownie sprawę, podzielił rozstrzygnięcie organu pierwszej instancji.

Z ustaleń organu wynika, że termin "twórca" jest jednym z podstawowych oraz kluczowych terminów w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jednakże nie został zdefiniowany przez ustawodawcę ani w tej ustawie ani w żadnym innym akcie prawa powszechnie obowiązującego. W ustawie o prawie autorskim ustawodawca posługuje się tym terminem wielokrotnie, w przepisach szczegółowo wymienionych w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Z analizy tych przepisów wynika, iż ustawodawca posługuje się tym terminem na gruncie ustawy o prawie autorskim niekonsekwentnie. Termin ten - "twórca" - może oznaczać, w szczególności, rzeczywistego twórcę, który stworzył utwór (np. art. 2 ust. 5; art. 8; art. 16; art. 34; art. 78; art. 115 ust. 2 ustawy) albo każdy podmiot autorskich praw majątkowych, w tym następców prawnych twórców oraz inne pierwotne podmioty praw autorskich (np. art. 23 ust. 1; art. 231; art. 34 zd. 2; art. 35; art. 67). W doktrynie prawa autorskiego, jak wskazał organ, wyróżnia się dodatkowe znaczenia tego terminu, zgodnie z którymi termin twórca w konkretnych sytuacjach oznacza również rzeczywistego twórcę lub inny pierwotny podmiot autorskich praw majątkowych (np. art. 1 ust. 2 pkt 4; art. 17 ustawy), czy też rzeczywistego twórcę lub jego spadkobiercę (np. art. 6 ust. 1 pkt 1 i 3; art. 12 ust. 2; art. 13; art. 20 ustawy). Problemy interpretacyjne związane z terminem "twórca" na gruncie ustawy prawo autorskie dodatkowo potęguje posługiwanie się przez ustawodawcę terminem "uprawniony" (np. art. 6 ust. 1 pkt 6 i 11; art. 201 ust. 1; art. 25 ust. 4; art. 79 ust. 1-4 ustawy).

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

Zdaniem organu, brak legalnej definicji terminu "twórca" oraz niekonsekwentne

jego stosowanie przez ustawodawcę na gruncie ustawy prawo autorskie przy jednoczesnym posługiwaniu się innymi nachodzącymi na niego znaczeniowo terminami powoduje niemożność ograniczenia się w wykładni przepisów, które zawierają ten termin wyłącznie do wykładni literalnej, bowiem prowadziłoby to do niemożliwych do zaakceptowania skutków oraz do wykładni niektórych przepisów ustawy prawo autorskie w sposób sprzeczny z ich celem - np. interpretacja terminu "twórca" na tle art. 23 ust. 1 zd. 1 ustawy prawo autorskie jedynie jako twórcy rzeczywistego, wyłączałaby z zakresu dozwolonego użytku osobistego wszelkie utwory, do których autorskie prawa majątkowe przysługują wydawcom, niezależnie od tego, czy są oni pierwotnymi podmiotami autorskich praw majątkowych (np. do utworów zbiorowych zgodnie z art. 11 ustawy prawo autorskie), czy też są następcami prawnymi autorskich praw majątkowych do innych utworów nabytych np. od twórców. Tylko zastosowanie w tym przypadku innych reguł wykładni niż językowa pozwala na prawidłowe ustalenie właściwego znaczenia tego przepisu.

Zdaniem organu, zastosowanie wykładni systemowej, polegające na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisu ze względu na jego usytuowanie w systematyce wewnętrznej aktu prawnego, jak i całej gałęzi prawa również nie daje odpowiedzi, jak należy rozumieć termin "twórca" zawarty w treści art. 104 ust. 1 ustawy prawo autorskie. Z tych względów konieczne jest, zdaniem organu, odwołanie się do reguł celowościowych, a więc wzięcie pod uwagę celu, jaki chciał osiągnąć ustawodawca, ustanawiając art. 104 ust. 1 prawa autorskiego. Analiza celu tego przepisu, który pozwala na tworzenie organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi oraz prawami pokrewnymi, wymaga odniesienia się do celu, jaki tego rodzaju organizacje - zgodnie z zamiarem ustawodawcy - powinny spełniać. Zgodnie z art. 104 ust. 1 prawa autorskiego, in fine, jest nim "zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy". W praktyce cele te realizowane są przez organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi oraz prawami pokrewnymi, w szczególności poprzez udzielanie użytkownikom licencji na korzystanie z powierzonych tym organizacjom praw, kontrolowanie licencjobiorców, monitorowanie korzystania z praw, egzekwowanie praw, inkasowanie wynagrodzeń oraz opłat z tytułu eksploatacji praw, a następnie ich podział i wypłatę pomiędzy uprawnionych. Organizacje zbiorowego zarządzania prawami

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

autorskimi oraz prawami pokrewnymi umożliwiają podmiotom praw autorskich oraz praw pokrewnych uzyskiwanie wynagrodzeń i opłat z tytułu eksploatacji utworów oraz przedmiotów praw pokrewnych w sytuacjach, w których podmioty te nie są w stanie same kontrolować masowego wykorzystania przysługujących im praw oraz egzekwować należnych wynagrodzeń na rynku krajowym oraz zagranicznym. Wykonywanie przez organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi oraz prawami pokrewnymi wymaga wcześniejszego dysponowania tzw. repertuarem, którym można zbiorowo zarządzać, czyli katalogiem praw powierzonym przez podmioty, którym prawa te przysługują. Zdaniem organu, prawa te mogą przysługiwać twórcy rzeczywistemu, jednakże, jeżeli przeniesie on przysługujące mu autorskie prawa majątkowe na inny podmiot (następcę prawnego), wówczas jedynie ten podmiot - jako jedyny uprawniony w wyniku przeniesienia - będzie mógł powierzyć przysługujące mu prawa w zbiorowy zarząd. Oznacza to, że organizacja zbiorowego zarządzania tworzona jest po to, by umożliwić legalną ekonomiczną eksploatację praw autorskich i praw pokrewnych powierzanych w zarząd przez pierwotnie uprawnionego lub jego następców prawnych uprawnionych z tytułu autorskich (pokrewnych) praw majątkowych. Celem tego przepisu, który umożliwia tworzenie tego rodzaju organizacji, jest umożliwienie podmiotom uprawnionym - bez względu na źródło ich uprawnienia - powoływania struktur organizacyjnych w formie szczególnego rodzaju stowarzyszeń, które będą w stanie zapewnić tego rodzaju ekonomiczną eksploatację praw autorskich i pokrewnych. Z punktu widzenia celu analizowanego przepisu pozostaje bez znaczenia, czy powierzenie praw organizacji zbiorowego zarządzania następuje przez pierwotnie uprawnionego czy jego następcę prawnego, gdyż znajdują się oni w tym wypadku w identycznej sytuacji prawnej. Z punktu widzenia celu analizowanego przepisu trudno więc także, zdaniem organu, zgodzić się z argumentem, by prawo do tworzenia organizacji przysługiwało jedynie pierwotnie uprawnionym, a było wyłączone w przypadku następców prawnych. Tego rodzaju rozwiązanie stanowiłoby jaskrawe naruszenie - bez żadnego uzasadnienia - art. 32 Konstytucji RP, gdyż naruszałoby zasadę równego traktowania podmiotów znajdujących się w identycznej sytuacji faktycznej i prawnej.

Zdaniem organu, odmienna interpretacja, zgodnie z którą następcy prawni mogą jedynie powierzyć swoje prawa w zbiorowy zarząd organizacjom zbiorowego zarządzania utworzonym przez podmioty literalnie wymienione w art. 104 ust. 1 ustawy

Sygn. aktVIl SA/Wa 1642/13

prawo autorskie, tj. twórców, artystów wykonawców, producentów oraz organizacje radiowe i telewizyjne, prowadziłoby do sytuacji, w której następcy prawni (w tym wydawcy) - dysponujący co do zasady identyczną wiązką praw majątkowych jak twórcy - zmuszeni byliby wyłącznie do powierzania swoich praw organizacjom zbiorowego zarządzania zakładanym przez twórców. Następcy prawni zostaliby w ten sposób pozbawieni realnego wpływu na działalność organizacji zarządzającej ich prawami, w tym na sposób, w jaki wykonuje ona zbiorowe zarządzanie w tym zakresie.

Organ wskazał również, iż powyższa wykładnia art. 104 ust. 1 ustawy prawo autorskie w zakresie możliwości zrzeszania się wydawców w ramach organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi oraz tworzenia przez nich tego rodzaju stowarzyszeń jest spójna i konsekwentna. Świadczy o tym wydanie zezwolenia na zbiorowe zarządzanie określonymi prawami autorskimi w zakresie, w jakim prawa te przysługują wydawcom, nie tylko Stowarzyszeniu [...] z siedzibą w [...], ale również Stowarzyszeniu Autorów i Wydawców "[...]". Wprawdzie Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozpoznając sprawę w pierwszej instancji nie podzielił stanowiska, że dyrektywą interpretacyjną na potrzeby niniejszego postępowania mogą być przepisy zawarte w rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów ze względu na to, iż przepisy wykonawcze nie mogą służyć wykładni przepisów rangi ustawowej. Należy jednak wziąć pod uwagę treść art. 20 i art. 201 ustawy prawo autorskie, w których mowa o działaniu organizacji zbiorowego zarządzania m. in. na rzecz wydawców, co z kolei bezspornie, zdaniem organu, determinuje konieczność istnienia organizacji działającej na rzecz tej grupy podmiotów. Charakter zbiorowego zarządzania prawami przysługującymi wydawcom, w tym do tworzonych przez nich utworów zbiorowych oraz specyfika tej branży jest odmienna od zbiorowego zarządzania innymi kategoriami utworów, w szczególności zarządzanych przez stowarzyszenia twórców.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji odniósł się również do zarzutów podniesionych przez [...] Sp. z 0.0. z siedzibą w [...] we wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy.

4. Zdaniem Sądu, stan faktyczny przyjęty za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia nie budzi wątpliwości.

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

II. Zarzuty podniesione w skardze i stanowiska pozostałych stron

1. Skargę na decyzję Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie złożył [...] Sp. z o.o. z siedzibą w [...]; zarzucając naruszenie przepisów:

1. prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

1) art. 138 §1 pkt 2 kpa w zw. z art. 156 §1 pkt 2 kpa polegające na utrzymaniu w mocy decyzji organu drugiej instancji, podczas gdy, decyzja organu pierwszej instancji naruszała prawo materialne w zakresie uzasadniającym jej uchylenie w całości i orzeczenie o nieważności decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] maja 2009 r. o udzieleniu Stowarzyszeniu [...] z siedzibą w [...] zezwolenia na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi jako wydanej bez podstawy prawnej;

2) art. 15 kpa poprzez jego niezastosowanie polegające na nieustosunkowaniu się do wszystkich zarzutów skarżącego zamieszczonych we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, w szczególności zarzutu, że organ pierwszej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie i uzasadnienie na opinii, która w przedmiotowym zakresie, bez jakiegokolwiek uzasadnienia, była sprzeczna z poglądami naukowymi jej autora prezentowanymi w komentarzu do prawa autorskiego;

2. prawa materialnego, tj.:

1) art. 104 ust. 1 prawa autorskiego poprzez błędną jego wykładnię, polegającą na rozszerzającym interpretowaniu terminu "twórca", co w niektórych przepisach prawa autorskiego jest dopuszczalne i uzasadnione, jednak z analizy konstrukcji prawnej art. 104 ust. 1 tej ustawy wynika, że w tym konkretnym przepisie ustawy termin "twórca" należy interpretować wąsko z uwagi na jego administracyjny charakter i wyczerpujące wyliczenie pierwotnych dysponentów praw autorskich, którzy mogą tworzyć organizacje zbiorowego zarządzania;

2) art. 3 ust. 1 oraz art. 10 ust. 3 ustawy z 7 kwietnia 1989 r. prawo o stowarzyszeniach poprzez błędną jego wykładnię, polegającą na przyjęciu, że przepisy te nie mają zastosowania jako lex generali do organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, o których mowa w art. 104 prawa autorskiego podczas gdy art. 104 ust. 2 prawa autorskiego wprost stanowi, że do organizacji zbiorowego zarządzania stosuje się przepisy prawa o stowarzyszeniach, z wyjątkami wskazanymi w ustawie;

3) art. 30 ust. 2 prawa autorskiego poprzez błędną jego wykładnię, polegającą na

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

rozszerzającym interpretowaniu terminu "twórca", podczas gdy w tym konkretnym przepisie ustawy termin "twórca" należy interpretować wąsko z uwagi na niezbywalny charakter prawa do wynagrodzenia przysługującego twórcy pierwotnemu (autorowi) z tytułu -

- wniósł o:

1) uchylenie zaskarżonej decyzji w całości, ewentualnie, z ostrożności procesowej, o uchylenie zaskarżonej decyzji w części dotyczącej stwierdzenia nieważności decyzji MKiDN z dnia [...] maja 2009 r. o udzieleniu Stowarzyszeniu [...] z siedzibą w [...] zezwolenia na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi w zakresie ust. 2 pkt 2 zezwolenia, tj. w zakresie pobierania wynagrodzeń na rzecz wydawców prasy z tytułu odpłatnego udostępniania przez ośrodki dokumentacji i informacji fragmentów publikacji periodycznych;

2) uchylenie decyzji organu pierwszej instancji.

2. W odpowiedzi na skargę Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wniósł o oddalenie skargi i podtrzymał stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

III. Podstawa prawna rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 z późn. zm.) sąd administracyjny sprawuje kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, co oznacza, że w zakresie dokonywanej kontroli Sąd zobowiązany jest zbadać, czy organy administracji orzekając w sprawie nie naruszyły prawa w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy.

Przez prawo należy rozumieć prawo materialne oraz przepisy postępowania administracyjnego, według stanu faktycznego i prawnego obowiązującego w dniu wydania zaskarżonej decyzji.

Stosownie do art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (j.t. Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.), sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

2. Zakarżoną decyzją Ministre Kultury i Dziedzictwa Narodowego utrzymał w mocy własną decyzję z dnia [...] lipca 2011 r. odmawiająca stwierdzenia nieważności decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] maja 2009 r. o udzieleniu

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

Stowarzyszeniu [...] z siedzibą w [...] zezwolenia na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi.

Dokonując oceny zaskarżonej decyzji Sąd uznał, że skarga zasługuje na uwzględnienie, jednakże nie z powodów podniesionych w skardze, ponieważ zaskarżona decyzja narusza przepisy prawa.

1. Jak wynika z akt sprawy, [...] Sp. z o.o. z siedzibą w [...] wnioskiem z dnia 14 lutego 2011 r. zwrócił się do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 kpa w zw. z art. 104 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - o stwierdzenie nieważności decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia [...] maja 2009 r. o udzieleniu Stowarzyszeniu [...] z siedzibą w [...] zezwolenia na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do publikacji periodycznych oraz mających samodzielne znaczenie utworów składających się na zawartość publikacji periodycznych w zakresie w jakim prawa te przysługują wydawcom. Decyzja ta - z [...] maja 2009 r. - została skierowana do (1) Stowarzyszenia [...] oraz (2) Stowarzyszenia Zbiorowego [...].

Podstawą materialnoprawną tej decyzji był art. 104 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

2. Zgodnie z art. 157 § 2 kpa, postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu.

Stronami postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej będą zarówno strony postępowania zwykłego, w którym wydano kontrolowaną decyzję, jak również inne podmioty, których interesu prawnego lub obowiązku mogą dotyczyć skutki stwierdzenia nieważności decyzji.

Zgodnie z art. 28 kpa, stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo kto żąda czynności organu za względu na swój interes prawny lub obowiązek.

Z utrwalonego orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego, które niniejszy skład orzekający podziela, wynika, że istotą interesu prawnego jest jego związek z konkretną normą prawa materialnego - taką normą, którą można wskazać jako jego podstawę i z której podmiot legitymujący się tym interesem może wywodzić swoje racje

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

Od tak pojmowanego interesu prawnego należy odróżnić interes faktyczny, to jest sytuację, w której danym podmiot swojego zainteresowania sprawą nie może poprzeć przepisami prawa materialnego. Przymiotu strony nie ma osoba, która swój udział w postępowaniu opiera na potrzebie ochrony lub zaspokojenia interesu faktycznego.

Zgodnie z wyrokiem NSAz dnia 2 marca 2007 r., II OSK 347/06, LEX nr 340207: "Nie ma jednoznacznych i uniwersalnych zasad w zakresie posiadania przymiotu strony i interesu prawnego na tle art. 28 k p a., które by można zastosować automatycznie w każdej sprawie o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej. Nie zawsze bowiem osoba, która miała przymiot strony w postępowaniu zwykłym, musi mieć ten przymiot w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji i odwrotnie. W każdej sprawie te kwestie należy rozważyć indywidualnie, odpowiadając sobie na pytanie, jakiego interesu prawnego, czy faktycznego, mogłyby dotyczyć skutki ewentualnego stwierdzenia nieważności kwestionowanej decyzji, to powinni też wyjaśnić skarżący, jako wnioskujący o stwierdzenie nieważności decyzji".

Niniejszy skład orzekający pogląd ten podziela w zupełności, podkreślając równocześnie, iż stanowisko takie ma szczególne znaczenie w sytuacji, gdy podmiotowi domagającemu się stwierdzenia nieważności decyzji nie przysługiwał przymiot strony w postępowaniu zwykłym.

Wobec powyższego, skoro postępowanie o stwierdzenie nieważności decyzji może być wszczęte albo na żądanie strony albo z urzędu, i nie ma wątpliwości, komu może przysługiwać w danej sprawie przymiot strony - obowiązkiem organu, do którego wpłynie wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji - w pierwszej kolejności jest ustalenie, czy wnioskodawca posiada interes prawny do wszczęcia postępowania nieważnościowego.

3.3. Równocześnie wskazać należy, iż wnioskodawca, domagając się wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji powinien wykazać własny przymiot strony poparty swoim interesem prawnym, a jeśli tego nie uczynił, to organ administracji publicznej obowiązany był wezwać wnioskodawcę o wykazanie swojego przymiotu strony w tej konkretnej sprawie.

W niniejszej sprawie, jak wynika z akt sprawy, wnioskodawca – [...] Sp. z o.o. z siedzibą w [...] nie był stroną postępowania zakończonego decyzją z dnia [...] maja 2009 r., we wniosku z dnia 14 lutego 2011 r. o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia [...] maja 2009 r. własnego interesu prawnego

Sygn. akt VII SA/Wa 1642/13

nie wykazał, a organ ten zasadniczej kwestii nie wyjaśnił.

Nie przesądzając zatem rozstrzygnięcia, należało orzec jak w sentencji.

3.4. Podkreślić należy, że stosownie do art. 157 § 2 kpa, postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji - jak w niniejszej sprawie - wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu, zgodnie natomiast z art. 127 § 1 kpa, od decyzji wydanej w pierwszej instancji - czy to w trybie zwykłym czy nadzorczym, służy stronie odwołanie. Nie budzi zatem wątpliwości, że przepisy te jednoznacznie wskazują na, z jednej strony - konieczność wykazania przez dany podmiot własnego interesu prawnego w danej sprawie, czyli przymiotu strony, a z drugiej strony - na konieczność badania przez organ, na każdym etapie postępowania administracyjnego, czy strona posiada interes prawny w tej sprawie.

Odstępstwa od zasady ogólnej trwałości ostatecznej decyzji administracyjnej, wyrażonej w art. 16 § 1 kpa, zgodnie z którą decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy są ostateczne; uchylenie lub zmiana takich decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w kodeksie lub ustawach szczegółowych - jako rozwiązania stanowiące wyjątek od zasady, podlegają wykładni ścisłej, natomiast wzruszenie ostatecznej decyzji będące wyjątkiem od określonej w art. 16 § 1 kpa zasady trwałości decyzji administracyjnych, powinno być poprzedzone przeprowadzeniem szczególnie wnikliwego postępowania, w pierwszej kolejności w zakresie posiadania lub nie interesu prawnego, czyli posiadania lub nie - przymiotu strony.

Zdaniem Sądu, prowadzenie postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej na wniosek podmiotu, któremu przymiot strony w danym postępowaniu nie przysługuje, stanowi rażące naruszenie wyrażonej w art. 16 § 1 kpa zasady trwałości decyzji administracyjnych.

IV. Rozpatrując sprawę ponownie, organ wyda stosowne rozstrzygnięcie, mając na względzie przedstawione wyżej uwagi.

V. Mając powyższe na uwadze, Sąd, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (j.t. Dz. U. z 2012 r., poz. 270), orzekł jak w sentencji.