I SAB/Po 3/13

Uzasadnienie

A w B złożył sporządzony w dniu [...] na urzędowym formularzu wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym poprzez zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata. W uzasadnieniu wniosku podano, że zgodnie z art. 42 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989r. stowarzyszenie zwykłe nie może prowadzić działalności gospodarczej oraz przyjmować darowizn i zapisów oraz otrzymywać dotacji a także korzystać z ofiarności publicznej. Stowarzyszenie zwykłe zgodnie z ust. 2 uzyskuje środki na swoją działalność ze środków członkowskich. A działa całkowicie i wyłącznie społecznie na rzecz społeczności w Gminie. Wpływ roczny wynosi [...], a stan kasy w chwili obecnej wynosi [...]. Wydatki są wykorzystywane na drobne bieżące potrzeby. Koszty związane z zakupem materiałów, korespondencji i przesyłek pocztowych ponosi przewodniczący stowarzyszenia, który jest emerytem. Stowarzyszenie obecnie oszczędza na skromną uroczystość [...]-lecia istnienia, która przypada w dniu [...]. Stowarzyszenie nie posiada rachunku bankowego.

Na wezwanie z dnia [...] do uzupełnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy A w odpowiedzi z dnia [...] podał, że obecnie liczy [...] członków, w tym [...] emerytów i [...] rencista. Członkowie płacą składki w wysokości [...] miesięcznie, rocznie [...]. Okres zapłaty należy uregulować do [...] każdego roku. Zazwyczaj członkowie Stowarzyszenia płacą od razu [...], ale w dowolnym czasie na zebraniach. Stowarzyszenie podało, że od [...] nie było zebrań, stąd składki nie były od [...] uiszczane. W międzyczasie, t.j. po dniu [...] wpłynęły składki od [...] członków w kwocie [...]. Stowarzyszenie przedstawiło rozliczenie, z którego wynika, że stan kasy na dzień [...] wynosi [...]. Z kwoty tej wydano [...] na wiązankę przy Pomniku Pomordowanych w 1939r. przez hitlerowców, we [...] wpłynęła wpłata od [...] członków w wysokości [...], razem stan kasy we [...] wynosi [...]. Stowarzyszenie przewiduje wydatki na wiązankę przy pomniku z okazji Święta Niepodległości w wysokości [...]. Ponadto Stowarzyszenie oczekuje na wpłatę od [...] członków kwoty w łącznej wysokości [...]. Zatem do końca roku, po uwzględnieniu kwoty [...] na wiązankę, stan kasy ma wynosić [...]. Stowarzyszenie podało, że obecnie oszczędza na [...]-lecie przypadające w dniu [...]. Do pisma strona skarżąca załączyła sprawozdanie z działalności finansowej A.

W świetle art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012r., poz. 270 ze zm., dalej jako "P.p.s.a.") zasadą jest, że strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Wyjątkiem od tej zasady jest instytucja prawa pomocy i zgodnie z art. 245 § 1 P.p.s.a. prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (por. art. 245 § 2 i § 3 P.p.s.a.). Art. 246 § 2 P.p.s.a. stanowi, że przyznanie prawa pomocy osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej może być przyznane :

1) w zakresie całkowitym – gdy wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania;

2) w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

W ocenie referendarza sądowego rozpoznającego wniosek o przyznanie prawa pomocy w niniejszej sprawie strona skarżąca nie wykazała, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania, ani że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Zauważyć należy, że instytucja prawa pomocy wiąże się ściśle z realizacją jednego z podstawowych standardów państwa prawnego, jakim jest prawo do sądu. Stanowi ona wyjątek od ogólnej zasady ponoszenia przez stronę kosztów postępowania. Udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu sądowym jest formą dofinansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać do przypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe. W doktrynie jak i orzecznictwie przyjmuje się, że osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej obowiązana jest wykazać nie tylko, że nie ma odpowiednich środków na poniesienie kosztów postępowania, ale także że nie posiada ich, chociaż podjęto wszelkie niezbędne działania zmierzające do ich pozyskania (por. J.P.Tarno, Prawo o postepowaniu przed sądami administracyjnymi, Warszawa 2010r., wyd. LexisNexis, str. 568, postanowienie NSA z dnia 23 stycznia 2009r., sygn. akt II OZ 20/09, z dnia 26 stycznia 2009r. sygn. akt II OZ 28/09, z dnia 16 stycznia 2013r. sygn. akt II OZ 1166/12 publ. na str. internetowej www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Ponadto zauważyć należy, że w orzecznictwie sądów administracyjnych nałożony przez ustawodawcę na osoby prawne oraz inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej obowiązek wykazania sytuacji finansowej uzasadniającej przyznanie prawa pomocy postrzegany jest rygorystycznie, co przejawia się przyjęciem, że stosowanie instytucji prawa pomocy w stosunku do tych podmiotów wymaga - równocześnie z wykazaniem braku niezbędnych środków - także dowiedzenia, że niemożność samodzielnego ponoszenia w ramach kosztów postępowania kosztów sądowych oraz kosztów zastępstwa procesowego wynika z przyczyn obiektywnych i nie jest skutkiem zaniechań podmiotów wnioskujących o przyznanie prawa pomocy przy podejmowaniu wszelkich starań w celu zdobycia środków niezbędnych do pokrycia kosztów swojego udziału w sprawie. Przyjęte w orzecznictwie stanowisko uwzględnia treść konstytucyjnego prawa obywateli do zrzeszania się m.in. w stowarzyszenia, z zaznaczeniem, że Konstytucja nie gwarantuje jednakże wszystkim stowarzyszeniom prawa do finansowania ich działalności przez Państwo. W świetle przyjętych założeń ustrojowych uprawnione jest stwierdzenie, że, co do zasady, funkcjonowanie osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej w porządku prawnym znajduje uzasadnienie wówczas, gdy posiadają one zdolność realizacji swoich celów o własnych siłach i w oparciu o własne środki. Pomoc finansowa ze strony Państwa z założenia przysługuje zaś jedynie podmiotom, które nie mogą z powodów od siebie niezależnych pozyskiwać środków koniecznych do realizacji swych celów, a w ich ramach – do prowadzenia postępowania sądowego. Dobrowolnie zaniechanie pozyskiwania tych środków we własnym zakresie wyklucza udzielenie takiej pomocy, także poprzez udzielenie prawa pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Godzi się także zauważyć, że każde stowarzyszenie, niezależnie od tego, że ma charakter uproszczony i działa na zasadzie non profit, zobowiązane jest do zapewnienia sobie środków na prowadzenie działalności. Opłacanie składek przez członków stowarzyszenia należy do sfery decyzyjnej danej organizacji, zaś fakt, iż określone stowarzyszenie rezygnuje z uzyskiwania tych dochodów, czy też ustala składki na bardzo niskim poziomie nie uzasadnia przyznania prawa pomocy i przejęcia ciężaru kosztów postępowania przed sądami przez Skarb Państwa (por. postanowienia NSA z dnia 16 kwietnia 2008 r., sygn. akt II OZ 321/08, z dnia 22 stycznia 2009r., sygn. II OZ 22/09, z dnia 30 września 2009r., sygn. akt II OZ 801/09, publ. na str. internetowej www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Innymi słowy, dobrowolne wprowadzenie przez członków stowarzyszenia takich zasad finansowania działalności, które powodują, że staje się ono współfinansowane za pomocą środków publicznych stanowi zaprzeczenie zasady, zgodnie z którą stowarzyszenie prowadzi działalność na bazie własnego majątku (por. postanowienie NSA z dnia 28 października 2010 r., sygn. akt II OZ 1076/10, publ. na str. www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Zatem stwierdzić należy, że każde stowarzyszenie, a zatem także stowarzyszenie zwykłe, o niewielkiej liczbie członków, musi brać pod uwagę koszty wiążące się z prowadzeniem działalności, dla której zostało utworzone, a co za tym idzie, podjąć odpowiednie kroki w kierunku uzyskania stosownych środków pieniężnych na ten cel np. poprzez podwyższenie wysokości składek do poziomu gwarantującego sfinansowanie działalności, ewentualnie przekształcenie stowarzyszenia zwykłego w stowarzyszenie statutowe, które stosownie do art. 33 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. z 2001r. Nr 79, poz. 855 ze zm.), może uzyskiwać dochody z innych niż składki źródeł. Zauważyć również należy, że jeżeli założyciele stowarzyszenia, przyjmując cele swojej działalności są świadomi, że nie posiadają ani też nie będą w stanie zdobyć środków na jej prowadzenie, to powstaje pytanie o cel działania takiej organizacji. Istota działania stowarzyszenia z natury rzeczy wyklucza bowiem przerzucenie kosztów jego działalności na Skarb Państwa. Odmiennie oceniać należy jedynie te sytuacje, w których stowarzyszenie, zakładając sobie pewne cele, jednocześnie jasno i precyzyjnie określa sposoby pozyskania środków, z których owe cele będą realizowane, lecz z przyczyn obiektywnych nie jest w stanie z tych sposobów skorzystać (por. post. NSA z 1 grudnia 2009r., sygn. akt II OZ 1056/09, publ. na str. www.orzeczenia.nsa.gov.pl). W konsekwencji, przyznanie stowarzyszeniu zwykłemu prawa pomocy byłoby uzasadnione jedynie w sytuacji, gdyby jego założyciele określili źródła finansowania w wysokości zapewniającej pokrycie kosztów realizacji działalności tego podmiotu, jednak środki finansowe z tych źródeł nie zostałyby pozyskane z uwagi na okoliczności od nich niezależne.

W tym miejscu wskazać należy, że strona skarżąca – A nie wykazała, że podjęła jakiekolwiek czynności zmierzające do zabezpieczenia środków finansowych na pokrycie kosztów przedmiotowego postępowania, t.j. kosztów sądowych i kosztów zastępstwa procesowego. Za niewystarczające należy uznać bowiem twierdzenie, że stowarzyszenie nie posiada żadnego majątku i dochodu, a jego działalność opiera się na społecznej działalności członków. Jeżeli bowiem działalność stowarzyszenia związana jest z realizacją jego praw przed sądem to wiąże się ona także z obowiązkiem uiszczenia kosztów postępowania sądowego. Stowarzyszenie powinno zatem wziąć pod uwagę swój udział w postępowaniu sądowym i zgromadzić na ten cel odpowiednie środki np. w formie zebrania składek członkowskich. Ustalenie w odpowiedniej wysokości składek członkowskich oraz ich egzekwowalność leży w dobrze pojmowanym interesie stowarzyszenia. Z obowiązku powyższego nie zwalnia okoliczność, że stowarzyszenie składa się z [...] osób, przy czym [...] z nich to emeryci, [...] to rencista. Fakt zyskiwania bowiem przez członków stowarzyszenia świadczeń z tytułu emerytury i renty nie zwalnia ich z obowiązku opłacenia składek członkowskich. Również za uwzględnieniem wniosku o przyznanie prawa pomocy nie przemawia okoliczność, że członkowie stowarzyszenia płacą składki w wysokości po [...] miesięcznie, co łącznie daje kwotę [...] ([...]). Działający w stowarzyszeniu członkowie powinni mieć świadomość konieczności finansowego zasilenia funduszy stowarzyszenia poprzez uiszczanie składek w wysokości umożliwiającej możliwość uczestniczenia w postępowaniach sądowych. Podejmując rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie wzięto pod uwagę również okoliczność, że wymagane koszty sądowe nie należą do znacznych (na obecnym etapie postępowania ograniczają się do wpisu od skargi w kwocie [...] oraz wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika), a tym samym nie sposób przyjąć, aby było to obciążenie nadmierne, a tym samym niemożliwe do wypełnienia nawet przez jednostkę organizacyjną niezajmującą się działalnością nastawioną na osiągnięcie zysku. Zauważyć trzeba, że na koniec miesiąca [...] strona skarżąca dysponowała kwotą w wysokości [...], zaległe składki członkowskie za 2013r. wynoszą [...]. Ponadto stowarzyszenie może podnieść składki członkowskie w celu uiszczenia kosztów postępowania sądowoadministracyjnego.

Wobec powyższego na podstawie art. 245 § 1, 2 i 3, art. 246 § 2 pkt 1 i 2 w zw. z art. 258 § 1 i § 2 pkt 7 P.p.s.a., postanowiono jak w sentencji.