II SO/Ol 39/12

Uzasadnienie

Wnioskiem z dnia 3 stycznia 2012 r. A. Z. zwrócił się o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie z wniosku o wymierzenie grzywny Wójtowi Gminy w trybie art. 55 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm., dalej p.p.s.a.). Podał, że jest bezrobotny, bez prawa do zasiłku, nie posiada jakichkolwiek środków finansowych, oszczędności i przedmiotów wartościowych. Jest właścicielem mieszkania pow. ok. 36 m2, budynku do rozbiórki o pow. 111,54 m2 i nieruchomości rolnej o pow. 0,59 ha, z której nie czerpie dochodu, a jedynie wykorzystuje w celach prywatnych do upraw konsumpcyjnych. Skarżący podał, że prowadzi samodzielnie gospodarstwo domowe. Podkreślił, że jest osobą ubogą, co wynika, jak stwierdził, z szeregu wniosków o prawo pomocy i dokumentów źródłowych przedłożonych WSA w Olsztynie w toczących się sprawach z jego skarg.

Postanowieniem z dnia 6 lutego 2013 r., II SO/Ol 39/12 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie odmówił A. Z. przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że wnioskujący jest właścicielem mieszkania o powierzchni około 36 m², budynku do rozbiórki o powierzchni 111,54 m² i nieruchomości rolnej o powierzchni 0,59 ha. Wnioskujący ogólnikowo odnosząc się do wezwania do przedłożenia oświadczenia dotyczącego źródeł utrzymania, wydatków i sposobu wykorzystania posiadanych nieruchomości oraz kopii: aktów notarialnych nabycia wszystkich nieruchomości wykazanych w formularzu wniosku, dowodów opłacenia w 2012 r. należności wiążących się z posiadaniem nieruchomości wykazanych w formularzu wniosku lub zaświadczenia o wysokości zaległości z tego tytułu oraz wyciągów ze wszystkich posiadanych przez wnioskującego rachunków bankowych, uniemożliwił dokonanie oceny, jak w rzeczywistości kształtuje się jego sytuacja majątkowa. Podnosząc, że jest osobą ubogą, która nie posiada żadnych zasobów pieniężnych, przedmiotów wartościowych ani dochodów, faktycznie nie ujawnił źródła utrzymania siebie i źródła finansowania ponoszonych wydatków, w tym związanych z posiadaniem wykazanych nieruchomości. Podał jedynie, że wszelkie wydatki związane z utrzymaniem jego i jego majątku ponosi rodzina, która - jak zaznaczył – "prawnie nie może skarżącego zaliczyć w poczet swojego gospodarstwa domowego". Nie wskazał, kto rzeczywiście udziela mu tej pomocy, w jakiej formie i zakresie. Bez wyjaśnienia pozostawił także kwestie związane z posiadanymi nieruchomościami, w szczególności dotyczące ich przeznaczenia i wartości. Sąd wskazał, że na ocenę możliwości finansowych osoby ubiegającej się o przyznanie prawa pomocy ma wpływ nie tylko wysokość osiąganego przez nią dochodu i posiadanych przez nią zasobów pieniężnych, lecz także będący w jej posiadaniu majątek i to, czy może go wykorzystać w celu pozyskania środków pieniężnych, tym bardziej gdy w skład tego majątku wchodzi kilka nieruchomości różnego rodzaju. Sąd podkreślił, że wnioskujący jest właścicielem mieszkania o powierzchni około 36 m² i trzech działek o powierzchni 403 m², 500 m² i 5000 m². Z treści przedłożonych kopii fragmentów aktów notarialnych wynika, że wszystkie nieruchomości są wolne od obciążeń, jedna działka jest zabudowana zakwalifikowanym do rozbiórki budynkiem mieszkalnym, natomiast dwie pozostałe są niezabudowane. Dane o rodzajach działek, ich przeznaczeniu, położeniu i wartości, zostały przez skarżącego usunięte. Wnioskujący nie przedstawił informacji, które wskazywałyby na jego rzeczywistą sytuację materialną i zdolności finansowe w sposób niebudzący wątpliwości, tak więc Sąd uznał wniosek jako niezasadny, wobec niemożności przeprowadzenia pełnej analizy posiadanych przez stronę środków. Wyjaśniono, że osoba ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy winna mieć świadomość, że domagając się przyznania tego prawa musi udowodnić okoliczności przemawiające za uwzględnieniem złożonego wniosku. Stwierdzono, że w niniejszej sprawie skarżący uchylił się od przedstawienia niezbędnych dowodów, gdyż przedłożył do oceny wybrane selektywnie informacje i dokumenty, winien był zatem liczyć się z oceną, że brak będzie podstaw do uznania jego twierdzeń i oświadczeń za udowodnione.

Postanowieniem z dnia 28 marca 2013r., sygn. akt II OZ 213/13 Naczelny Sąd Administracyjny podzielił w całości stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie, oddalając zażalenie A. Z. na powyższe postanowienie. Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że strona prowadząca proces lub wstępująca na drogę sądową winna liczyć się z koniecznością poniesienia kosztów sądowych i winna w związku z tym znaleźć pokrycie w swych dochodach przez ograniczenie innych wydatków, niebędących niezbędnymi dla jej utrzymania (postanowienie NSA z 30.7.2009 r., I OZ 753/09, cbosa). Wskazał, że posiadanie majątku, w szczególności nieruchomości, w zasadzie wyklucza możliwość zwolnienia od kosztów sądowych, zwłaszcza w sytuacji, gdy majątek ten nie jest obciążony prawami osób trzecich i w żaden inny sposób nie została ograniczona możliwość jego zbycia (postanowienie NSA z 09.7.2009 r., I OZ 713/09, cbosa). Analizując sytuację majątkową wnioskującego, Sąd II instancji uznał, że jest on w stanie uiścić wpis w niniejszej sprawie w wysokości 100 zł, bez uszczerbku dla swego koniecznego utrzymania.

W dniu 19 kwietnia 2013r. A. Z. został ponownie wezwany do uiszczenia należnego wpisu sądowego w kwocie 100 zł.

W odpowiedzi A. Z. złożył kolejny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i dodatkowo o ustanowienie adwokata, podnosząc te same argumenty jak uprzednio. Według oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, wnioskodawca sam prowadzi gospodarstwo domowe. Jego majątek stanowią: "budynek mieszkalny do rozbiórki 111,54 m2", mieszkanie o powierzchni ok. 36 m2 oraz nieruchomość rolna o powierzchni 0,59 ha. Wskazał, iż "posiadana nieruchomość rolna nie stanowi źródła dochodu (...) a jedynie stanowi w potrzebach życiowych strony jej konsumpcyjne źródło utrzymania na skutek prowadzonych na niej na własne potrzeby upraw i jedynie do prywatnej konsumpcji". Oświadczył, iż jest zarejestrowany w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłków, nie posiada żadnych dochodów, zasobów pieniężnych oraz przedmiotów wartościowych, a środki pieniężne na jego koncie zostały bezterminowo zablokowane przez komornika. Podkreślił, że jest osobą ubogą, co jak stwierdził, jest Sądowi doskonale znane w związku z prowadzeniem szeregu jego spraw.

Pismem z dnia 9 maja 2013 r. wnioskodawca został zobowiązany do złożenia

w terminie 7 dni:

1) oświadczenia wskazującego:

– źródło utrzymania w ostatnich sześciu miesiącach;

– stałe miesięczne wydatki, ich rodzaj, wysokość i źródło finansowania;

– sposób wykorzystywania zadeklarowanych nieruchomości (w tym odrębnie każdej

z wykazanych pod pozycją "nieruchomość rolna") oraz ewentualnego uzyskiwanego z nich dochodu [zastrzeżono, iż jeśli jakakolwiek nieruchomość nie przynosi dochodu, należy dodatkowo wskazać przyczyny braku jej/ich wykorzystania w celu pozyskania źródła dochodu (np. z tytułu uprawy, dzierżawy, najmu, itp.) lub ostatecznie jej/ich sprzedaży];

2) kopii aktów notarialnych nabycia tychże nieruchomości (z ewentualnym usunięciem danych zbywcy);

3) kopii dowodów opłacenia w 2013 r. należności wiążących się z ich posiadaniem,

a w przypadku ich nieopłacenia - stosownego zaświadczenia o wysokości zaległości z tego tytułu;

4) wyciągów ze wszystkich posiadanych rachunków bankowych za okres ostatnich sześciu miesięcy.

W odpowiedzi, pismem z dnia 25 maja 2013 r., wnioskodawca wyjaśnił, że nie posiada jakichkolwiek źródeł utrzymania ani też dochodu. Na dowód załączył zaświadczenie urzędu pracy, iż jest zarejestrowany jako bezrobotny bez prawa do zasiłku oraz zaświadczenia z urzędu skarbowego potwierdzające, że w 2012 r. nie uzyskał żadnego dochodu i nie figuruje w ewidencji działalności gospodarczej. Wskazał, że wobec tego nie może wykazać wszystkich ponoszonych wydatków, gdyż samodzielnie ich nie ponosi. Stwierdził, że na żądanie Sądu może przedstawić faktyczne wydatki, na które łoży jego rodzina, która nie ma takiego obowiązku, gdyż nie stanowi z nim wspólnego gospodarstwa domowego. Wnioskodawca uznał, że nie musi wskazywać rodziny, która mu pomaga, skoro rodzina ta nie ma takiego prawnego ani faktycznego obowiązku. Przedstawił opłacone rachunki za czynsz i fundusz remontowy w kwocie 92,09 zł i 71,50 zł, dowody wpłat rat podatku od nieruchomości i podatku rolnego za 2013 r. w łącznej kwocie 166 zł i fakturę za energię elektryczną na kwotę 32,70 zł. Podkreślił, że wydatki te ponosi jego rodzina, która nadto wspomaga i dożywia stronę gotowymi posiłkami i zakupionymi wcześniej artykułami żywnościowymi.

Odnośnie sposobu wykorzystania posiadanych nieruchomości wnioskodawca wyjaśnił, że mieszka w mieszkaniu o powierzchni 36 m2. Natomiast budynek mieszkalny przeznaczony do rozbiórki nie nadaje się do wykorzystania w jakikolwiek sposób ze względu na zły stan techniczny. Z tego powodu nie korzysta również z gruntu pod tą nieruchomością i w granicach działki o pow. 403 m2, na której ten budynek jest posadowiony. W przypadku zaś gruntu o powierzchni 500 m2, to działka ta nie nadaje się do użytkowania, gdyż jest porośnięta krzewami i drzewostanem, poza tym znajdują się na niej pozostałości ruin fundamentów. Na nieruchomości rolnej uprawiane są warzywa w takiej ilości, aby zostały zaspokojone bieżące potrzeby wnioskodawcy i pomagającej mu rodziny, a także zostały zrobione zapasy i przetwory na zimę. Nie jest uprawiany cały posiadany areał, ale tylko tyle ile faktycznie daje się uprawiać. Wnioskodawca nie uzyskuje z upraw dochodów pieniężnych, gdyż nie jest rolnikiem i nie stać go na opłaty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Podkreślił, że są to nieruchomości rolne i są wykorzystywane tylko na własne potrzeby.

Wnioskodawca przedstawił również kserokopie aktów notarialnych z usuniętymi danymi o rodzajach działek, ich przeznaczeniu, położeniu i wartości oraz kserokopię wyciągu bankowego, z którego wynika, że 26 grudnia 2012 r. wypłacił z konta w bankomacie 800 zł, a w dniu 30 stycznia 2013r. z konta zrealizowane zostało zajęcie komornicze na kwotę 134,91 zł. Stan konta na dzień 27 kwietnia 2013 r. wynosił 364,95 zł. Środki te zablokowane są pod zajęcie komornicze.

Postanowieniem z dnia 6 czerwca 2013r. Referendarz sądowy w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Olsztynie odmówił przyznania wnioskodawcy prawa pomocy. Uzasadnił, że wnioskodawca w dalszym ciągu faktycznie nie ujawnił źródła utrzymania siebie i źródła finansowania ponoszonych wydatków, w tym związanych z posiadaniem wykazanych nieruchomości. Podał wprawdzie, że wszelkie wydatki związane z utrzymaniem jego i jego majątku ponosi rodzina, nie wskazał jednak, kto rzeczywiście udziela mu tej pomocy. Wbrew wezwaniu wnioskodawca nie wyjaśnił w ogóle przyczyn braku wykorzystania posiadanych nieruchomości w celu pozyskania źródła dochodu (np. z tytułu dzierżawy, najmu) lub ostatecznie ich sprzedaży. Ponadto, pomimo wielokrotnego wyjaśniania wnioskodawcy potrzeby oszacowania potencjału posiadanych nieruchomości poprzez ustalenie ich położenia i wartości, ponownie przedłożył on akty notarialne o fragmentarycznej treści, chociaż w wezwaniu wyraźnie zaznaczono, że dopuszczalne jest jedynie usunięcie danych zbywcy. Wnioskodawca natomiast przedstawił tylko te dane, które uznał za stosowne. W związku z tym, że wnioskodawca ogólnikowo odniósł się do wystosowanego w trybie art. 255 p.p.s.a. wezwania do złożenia dodatkowego oświadczenia i dokumentów źródłowych, nie znaleziono podstaw do przyznania mu prawa pomocy w zakresie całkowitym polegającym na zwolnieniu z kosztów sądowych i ustanowieniu adwokata.

W złożonym sprzeciwie skarżący zarzucił naruszenie art. 255 p.p.s.a. poprzez bezpodstawne jego niezastosowanie w sytuacji uznania przez referendarza sądowego, iż skarżący swoim wnioskiem i dowodami źródłowymi nie wykazał w sposób niebudzący wątpliwości, że jest w sytuacji materialnej, uprawniającej go faktycznie i prawnie do wnioskowanej pomocy, z powodu realnego ubóstwa oraz braku środków finansowych, oszczędności i dochodów. Dodatkowo wnioskodawca podniósł zarzuty naruszenia: art. 245 § 3, 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a., poprzez niezasadne przyjęcie, że może ponieść koszty wnioskowanej pomocy bez jakiegokolwiek uszczerbku koniecznego utrzymania dla siebie i rodziny; art. 258 § 2 pkt 7 p.p.s.a. przez niezasadne, nieobiektywne i oszukańcze wywody, że nie spełnia przesłanek do przyznania prawa pomocy oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji RP przez pozbawienie go prawa do sądu. Skarżący stwierdził, że wykazał, przedkładając w sposób, na który zezwala prawo, żądane dokumenty, iż jest osobą ubogą i nie posiada środków finansowych na swoje utrzymanie. Odmowę przyznania prawa pomocy uznał za nieobiektywną i naruszającą przepisy prawa. Skarżący zaznaczył, że prowadzi przed tut. Sądem kilkadziesiąt spraw, w których wniósł o przyznanie prawa pomocy w celu wniesienia skargi kasacyjnej do NSA.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zważył, co następuje.

Na wstępie wskazać należy, że w niniejszej sprawie zapadło już prawomocne orzeczenie odmawiające skarżącemu przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

Na podstawie art. 165 p.p.s.a. postanowienia niekończące postępowania

w sprawie mogą być uchylane i zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawomocne. Przepis ten uzależnia możliwość uchylenia bądź zmiany postanowień niekończących postępowania w sprawie od zmiany okoliczności sprawy, przez co należy rozumieć zarówno zmianę okoliczności faktycznych, jakie sąd przyjął za przesłankę rozstrzygnięcia, jak i zmianę okoliczności prawnych, które uzasadniałyby wydanie postanowienia odmiennej treści niż to, które zostało wcześniej wydane.

Wynika z tego, że w postępowaniu wywołanym kolejnym wnioskiem o przyznanie prawa pomocy sąd nie zajmuje się już ponowną oceną tych samych okoliczności i argumentów, co przy rozpatrywaniu pierwszego wniosku. Jego zadanie sprowadza się do porównania sytuacji zakreślonej w dwóch wnioskach, następnie oceny, czy nastąpiła istotna zmiana okoliczności, a w przypadku pozytywnej odpowiedzi na to pytanie do zdecydowania, czy zmiana ta uzasadnia zmianę prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 października 2012 r., sygn. akt II FZ 768/12 i powołane tam orzecznictwo, dostępne: CBOSA).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, stwierdzić należy, że A. Z., wnosząc po raz kolejny o przyznanie prawa pomocy nie wykazał, że w jego przypadku nastąpiła taka zmiana sytuacji materialnej, która uzasadniałaby zmianę postanowienia sądu z dnia 6 lutego 2013r. Treść złożonych oświadczeń (zawartych zarówno we wniosku wniesionym na urzędowym formularzu PPF, jak i w piśmie będącym odpowiedzią skarżącego na wezwanie sądu w trybie art. 255 p.p.s.a.) nie daje podstaw do pozytywnego rozpoznania żądania skarżącego zarówno co do zwolnienia od kosztów, jak i ustanowienia adwokata. Wnioskodawca

w dalszym ciągu faktycznie nie ujawnił źródła utrzymania siebie i źródła finansowania ponoszonych wydatków, w tym związanych z posiadaniem wykazanych nieruchomości. Podał wprawdzie, że wszelkie wydatki związane z utrzymaniem jego i jego majątku ponosi rodzina, nie wskazał jednak, kto rzeczywiście udziela mu tej pomocy. Wbrew wezwaniu wnioskodawca nie wyjaśnił w ogóle przyczyn braku wykorzystania posiadanych nieruchomości w celu pozyskania źródła dochodu (np. z tytułu dzierżawy, najmu) lub ostatecznie ich sprzedaży. Ponadto, pomimo wielokrotnego wyjaśniania wnioskodawcy potrzeby oszacowania potencjału posiadanych nieruchomości poprzez ustalenie ich położenia i wartości, ponownie przedłożył on akty notarialne o fragmentarycznej treści, chociaż w wezwaniu wyraźnie zaznaczono, że dopuszczalne jest jedynie usunięcie danych zbywcy. Wnioskodawca przedstawił tylko te dane, które uznał za stosowne. Również w złożonym sprzeciwie nie uzupełnił swoich wyjaśnień pomimo wielokrotnego zwrócenia uwagi przez Sąd na potrzebę pełnego i rzetelnego zobrazowania sytuacji majątkowej, dochodowej i rodzinnej, co uniemożliwiało Sądowi dokonanie obiektywnej i wszechstronnej analizy zasadności kolejnego wniosku. Wnioskodawca, chcąc skorzystać z prawa pomocy, powinien liczyć się z koniecznością udzielania wszelkich wyjaśnień odnoszących się do jego sytuacji materialnej oraz członków jego rodziny. Argumentacja strony sprowadza się do ponownej polemiki Sądem co do możliwości poniesienia przez skarżącego kosztów niniejszego postępowania, a także do bezpodstawnego kwestionowania stanowiska sądów o konieczności ujawnienia wszelkich danych obrazujących sytuację rodzinną, majątkową oraz finansową wnioskodawcy.

W niniejszej sprawie skarżący nie wykazał, że rzeczywiście nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.

Z tych względów, na podstawie art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a., Sąd postanowił, jak

w sentencji.