I SA/Gl 202/12

Uzasadnienie

B. K., wniósł skargę na decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, nr [...] z dnia [...] r. utrzymującą w mocy decyzję nr [...] z dnia [...] r.

Do wydania zaskarżonej decyzji doszło w następującym stanie faktycznym.

Do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. w dniu 26 lipca 2011 r. wpłynęło pismo B. K., zwanego dalej "stroną", z prośbą o umorzenie wszystkich zaległości i odsetek (pismo nosi datę: 22 lipca 2011 r.). W piśmie wskazał, że 22 czerwca 2011 r. zlikwidował działalność gospodarczą i prosił o wykorzystanie wcześniej złożonej dokumentacji, ponieważ dane w niej zawarte nie uległy zmianie. Z akt sprawy wynika, że strona złożyła wniosek o umorzenie zaległości z dnia 4 czerwca 2011 r., który został pozostawiony bez rozpoznania.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją nr [...] z dnia [...] r. umorzył w części jako bezprzedmiotowe postępowanie z wniosku strony z dnia 22 lipca 2011 r. W uzasadnieniu organ wywiódł, że:

I. w oparciu o art. 28 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zmianami), zwanej dalej "ustawą", nie podlegają umorzeniu należności z tytułu nieopłaconych składek w części finansowanej przez ubezpieczonych na:

1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych – składki za okres 02/99-01/00, 07/00-11/00, 03/08-06/08 w kwocie 3.505,19 zł,

2. Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego – składki za okres 06/99-01/00, 07/00-11/00, 03/08-06/08 w kwocie 1.075,33 zł,

II. w oparciu o art. 28 ust. 3a ustawy, którego zakres określono w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz. U. Nr 141, poz. 1365), zwanym dalej "rozporządzeniem", nie podlegają umorzeniu należności na:

1. ubezpieczenie społeczne na koncie pracowniczym NKP 31-3675 – za okresy 11/2996-05/1997, 08/1997-12/1998 w kwocie 28.787,58 zł; w tym: z tytułu składek – 7.500,28 zł, odsetek liczonych na dzień 26.07.2011 r. – 21.281,00 zł, kosztów upomnień – 6,30 zł,

2. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w części finansowanej przez ubezpieczonych i płatnika (bez osoby prowadzącej działalność gospodarczą) – składki za okres 02/99-01/00, 07/00-11/00, 03/08-06/08 w kwocie 6.753,95 zł, odsetki naliczone na dzień 26.07.2011 r. w kwocie 12.650,00 zł,

3. Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego w części finansowanej przez ubezpieczonych – składki za okres 06/99-01/00, 07/00-11/00, 03/08-06/08 w kwocie 1.075,33 zł, odsetki naliczone na dzień 26.07.2011 r. w kwocie 1.631,00 zł,

4. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w części finansowanej przez płatnika za ubezpieczonych – składki za okres 02/99-01/00, 07/00-11/00, 03/08-06/08 w kwocie 470,51 zł, odsetki naliczone na dzień 26.07.2011 r. w kwocie 853,00 zł.

Wskazał, że zgodnie z art. 30 ustawy do składek finansowanych przez ubezpieczonych nie będących płatnikami składek nie stosuje się art. 28 i 29 ustawy, a postępowanie jako bezprzedmiotowe winno zostać umorzone.

Kolejną decyzją z tej samej daty, a to decyzją nr [...], Zakład Ubezpieczeń Społecznych:

I. w oparciu o art. 28 ust. 2 ustawy odmówił umorzenia składek na:

- ubezpieczenia społeczne osoby prowadzącej działalność gospodarczą NKP 40-3675 za okresy 01/1996, 08/1996, 11/1996-12/1998 w łącznej kwocie 30.563, 79 zł (składki – 7.613,79 zł, odsetki na dzień 26.07.2011 r. – 22.950,00 zł),

- ubezpieczenia społeczne na koncie pracowniczym NKP 31-3675 za okresy 11/1996-05/1997, 08/1997-12/1998 w kwocie 28 787,58 zł (składki – 7.500,28 zł, odsetki na dzień 26.07.2011 r. – 21.281,00 zł, koszty upomnień – 6,30 zł),

a) należności z tytułu nieopłaconych składek w części finansowanej przez płatnika składek na:

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres 02/99-07/02, 09/02-12/07, 03/08-06/08, 01/09-05/09 w łącznej kwocie 112.139,43 zł (składki – 53.648,83 zł, odsetki na dzień 26.07.2011 r. – 57.505,00 zł, koszty upomnienia – 985,60 zł),

- Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres 06/99-07/02, 09/02-12/06, 02/07-05/09 w łącznej kwocie 31.386,28 zł (składki – 16.638,88 zł, odsetki na dzień 26.07.2011 r. – 13.709,00 zł, koszty upomnienia – 1.038,40 zł),

- Fundusz Pracy/FGŚP za okres 02/99-05/99 w łącznej kwocie 10.445,86 zł (składki – 4.616,66 zł, odsetki na dzień 26.07.2011 r. – 4.738,00 zł, koszty upomnienia – 1.091,20 zł),

b) należności z tytułu odsetek w części finansowanej przez ubezpieczonych na:

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres 02/99-01/00, 07/00-11/00, 03/08-06/08 w kwocie 6.495,00 zł,

- Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres 06/99-01/00, 07/00-11/00, 03/08-06/08 w kwocie 1.631,00 zł,

II. w oparciu o art. 28 ust. 3a ustawy, którego zakres określono w rozporządzeniu odmówił umorzenia należności za ubezpieczonych będących jednocześnie płatnikami składek na własne ubezpieczenie na:

- ubezpieczenia społeczne osoby prowadzącej działalność gospodarczą NKP 40-3675 za okresy 01/1996, 08/1996, 11/1996-12/1998 w łącznej kwocie 30.563,79 zł (składki – 7.613,79 zł, odsetki liczone na dzień 26.07.2011 r. – 22.950,00 zł)

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres 02/99-07/02, 09/02-12/07, 03/08-06/08, 01/09-05/09 w łącznej kwocie 102.735,68 zł (składki – 50.400,08 zł, składki na dzień 26.07.2011 r. – 51.350,00 zł, koszty upomnienia – 985,60 zł),

- Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okres 06/99-07/02, 09/02-12/06, 02/07-05/09 w łącznej kwocie 31.386,28 zł (składki – 16.638,88 zł, odsetki na dzień 26.07.2011 r. – 13.709,00 zł, koszty upomnienia – 1.038,40 zł),

- Fundusz Pracy za okres 02/99-05/09 w łącznej kwocie 9.122,35 zł (składki – 4.146,15 zł, odsetki na dzień 26.07.2011 r. – 3.885,00 zł, koszty upomnienia – 1.091,20 zł).

W uzasadnieniu decyzji organ I instancji opisał przebieg postępowania i wymienił zgromadzone w sprawie dowody. Wskazał, że co do części zadłużenia wypowiedział się w odrębnej decyzji, a to wyżej przywołanej decyzji nr 386/2011 z dnia 17 września 2011 r., co do której nie złożono wniosku o ponowne rozpatrzenie. We wskazanej decyzji, ponieważ zadłużenie obejmowało również składki na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez ubezpieczonych - a zgodnie z art. 30 ustawy do składek finansowanych przez ubezpieczonych nie będących płatnikami składek nie stosuje się art. 28 i 29 ustawy - umorzono w tej części postępowanie "i dalszym tokiem postępowania objęto tylko należności z tytułu nieopłaconych składek w części finansowanej przez płatnika w kontekście umorzenia na podstawie art. 28 ust. 2 ustawy o sus". Stwierdził dalej, że w oparciu o przepisy rozporządzenia umorzeniu podlegają tylko składki za osoby będące jednocześnie osobami ubezpieczonymi i płatnikami. "Tym samym na podstawie wyżej wymienionego przepisu prawa składki figurujące na koncie za pracowników nie podlegają pod zakres wskazanego rozporządzenia, tym samym Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. umorzył w tej części postępowanie prowadzone na podstawie wniosku z dnia 22.07.2011 r. (wpływ 26.07.2011 r.) obejmując dalszym tokiem postępowania w zakresie art. 28 ust. 3a ustawy o s.u.s. tylko należności z tytułu nieopłaconych za osobę prowadzącą działalność tj. za ubezpieczonego będącego równocześnie płatnikiem tych składek".

Następnie organ I instancji zacytował treść przepisów art. 28 ust. 2, 3 i 3a ustawy oraz przepis § 3 rozporządzenia. Podał, że w oparciu o przedłożone przez stronę dokumenty i oświadczenia (również złożone przed wszczęciem postępowania) ustalił, że działalność gospodarcza prowadzona przez stronę od 1973 do 2009 r. została zlikwidowana w dniu 22 czerwca 2011 r. Strona wskazała, że brak wpłat z tytułu składek nie był złą wolą, lecz wynikiem fatalnej koniunktury na rynku, przede wszystkim w budownictwie, trwającej od kilku lat. B. K. podał, że ma 60 lat i jest schorowany, ma trudności z chodzeniem po wypadku, w wyniku którego doszło do pęknięcia kości piętowej. Nie jest zarejestrowany w Urzędzie Pracy i nie korzysta z pomocy społecznej. Oświadczył, że miesięczne wydatki z tytułu energii wynoszą 100 zł, z tytułu gazu – 150 zł, z tytułu podatku od nieruchomości – 150 zł, z tytułu zakupu lekarstw – 150 zł. Ponadto reguluje zaległość w Urzędzie Skarbowym w miesięcznych ratach w wysokości 300 zł oraz raty kredytu samochodowego ok. 800 zł. Gospodarstwo domowe prowadzi razem z żoną, której udzielił pełnomocnictwa z dnia 15 sierpnia 2011 r. do załatwiania wszystkich spraw w ZUS, między innymi dotyczących umorzenia zaległości. Strona przedłożyła kserokopie: dowodu rejestracyjnego samochodu marki Opel Movano z 1999 r., dowodu rejestracyjnego samochodu marki Volkswagen Passat z 1989 r. (będącego własnością żony), decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego z dnia [...] r. o rozłożeniu zaległości z tytułu podatku od towarów i usług w wysokości 12.509,00 zł wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 3.847 zł na 12 rat i ustaleniu opłaty prolongacyjnej w wysokości 801 zł oraz zaświadczenia o udzielonej pomocy de minimis o wartości brutto 1.094,29 zł z dnia 31.12.2010 r. Żona B. K. posiada dochód miesięczny w wysokości 2.000 zł, a on sam uzyskuje miesięcznie 250 zł z tytułu umowy zlecenia. Małżonkowie są współwłaścicielami nieruchomości – domu jednorodzinnego w Z..

Ponadto w oparciu o dane znajdujące się w dyspozycji organu, organ ten stwierdził, że: strona nie figuruje w ewidencji emerytalno-rentowej Oddziału oraz w bazie danych likwidowanego Funduszu Alimentacyjnego, w stosunku do zadłużenia z tytułu składek jest prowadzone postępowanie egzekucyjne, na nieruchomości, której strona jest współwłaścicielem organ ustanowił zabezpieczenie wierzytelności poprzez wpis hipoteki przymusowej. Natomiast na podstawie pisma Naczelnika Urzędu Skarbowego w Z. organ I instancji ustalił, że w zeznaniach podatkowych PIT-28 i PIT-37 strona podała, że: w 2008 r. osiągnęła przychód w wysokości 24.217 zł, przychód po odliczeniach 18.702 zł (z tytułu działalności prowadzonej na własne nazwisko), w 2009 r. osiągnęła przychód w wysokości 2.675,00 zł, dochód 1.899 zł (z tytułu działalności wykonywanej osobiście), w 2010 r. osiągnęła przychód w wysokości 6.420 zł, dochód 4.557,62 zł (z tytułu działalności wykonywanej osobiście).

Organ I instancji stwierdził, że nie zachodzi żadna z przesłanek całkowitej nieściągalności składek. W szczególności odniósł się do przesłanki określonej w art. 28 ust. 3 pkt 3 ustawy stwierdzając, że wziął pod uwagę okoliczność, że nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej, ale jest prowadzone postępowanie egzekucyjne, co uniemożliwia zakwalifikowanie zaległości jako całkowicie nieściągalnej. Podkreślił, że nie zachodzi również przesłanka określona w art. 28 ust. 3 pkt 6 ustawy, ponieważ nie można jednoznacznie stwierdzić, że strona nie posiada majątku mogącego stanowić przedmiot egzekucji, ani tego że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne. Ustalenia dowodowe wskazują bowiem, że strona posiada nieruchomość będącą przedmiotem zabezpieczenia wierzytelności z tytułu składek poprzez wpis hipoteki przymusowej, a także uzyskuje dochody z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia i reguluje zobowiązania z tytułu kredytu.

Organ I instancji wskazał na uznaniowy charakter decyzji w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek. Podał, że nawet w przypadku wystąpienia przesłanek całkowitej nieściągalności nie ma obowiązku umorzenia; natomiast w przypadku braku całkowitej nieściągalności – a taka sytuacja występuje w sprawie – pozbawiony jest prawnej możliwości umorzenia należności z tytułu składek na podstawie art. 28 ust. 2 ustawy.

Odnosząc się do przesłanek umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wymienionych w rozporządzeniu stwierdził - uzasadniając tę tezę - że postępowanie dowodowe nie wykazało wystąpienia przesłanek określonych w tym akcie prawnym, ponieważ: strona nie udowodniła przewlekłej choroby lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, która utrudniałaby uzyskiwanie dochodu umożliwiającego spłatę zadłużenia, nie wykazała poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia, opłacanie składek nie pozbawiłoby strony możliwości zaspakajania niezbędnych potrzeb życiowych. Jeszcze raz podkreślił uznaniowy charakter decyzji podejmowanej w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek i ciążący na stronie obowiązek udowodnienia przesłanek umorzenia wymienionych w rozporządzeniu. Podkreślił możliwość rozłożenia zaległości na raty.

Z zachowaniem terminu strona wniosła o ponowne rozpatrzenie sprawy stwierdzając, że nie zgadza się z wyżej opisana decyzją.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 15 listopada 2011 r. utrzymał w mocy decyzję nr 395/2011 z dnia 17 września 2011 r. W uzasadnieniu decyzji organ odwoławczy szczegółowo opisał przebieg postępowania w sprawie oraz treść decyzji, co do której został złożony wniosek o ponowne rozpatrzenie. Stwierdził, że nie zostały wniesione żadne nowe dowody w sprawie przemawiające za zmianą decyzji o odmowie umorzenia. Ponownie wywiódł, że nie zachodzą przesłanki umorzenia określone w art. 28 ust. 3 ustawy, a ustalenia dowodowe nie dają również podstaw do umorzenia w oparciu o przesłanki wymienione w rozporządzeniu. W szczególności podkreślił, że brak możliwości uznania, iż opłacenie należności z tytułu zaległych składek pozbawiłoby pana B. K. i jego rodzinę zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Podkreślił uznaniowy charakter decyzji w sprawie umorzenia należności z tytułu składek i konieczność równego traktowania wszystkich ubezpieczonych oraz interesu społecznego nakazującego uwzględniać bieżący stan finansów ubezpieczeń społecznych.

Decyzja została doręczona dorosłemu domownikowi w dniu 9 grudnia 2011 r. Listem poleconym nadanym w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego w dniu 4 stycznia 2012 r. strona złożyła – za pośrednictwem organu odwoławczego – skargę na tę decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach. Wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji, względnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Wskazała, że przedmiotem decyzji są zobowiązania, które uległy przedawnieniu, gdyż dotyczą okresu od listopada 1996 do czerwca 1999, co oznacza, że upłynął już ponad dziesięcioletni okres. B. K. podał, że nigdy nie otrzymał zawiadomienia, które zgodnie z treścią art. 24 § 4 mogłoby spowodować przerwanie biegu przedawnienia. Wskazał, że przed zmianą ustawy termin przedawnienia wynosił 5 lat. Przed 2000 rokiem nie została podjęta żadna czynność przerywająca bieg przedawnienia, co spowodowało, że żądanie zapłaty co do znacznej części wierzytelności nie jest uzasadnione; natomiast w pozostałym zakresie upłynął dziesięcioletni termin przedawnienia. Na poparcie swojego stanowiska przytoczył fragmenty uchwały Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2008 r., sygn. akt II UZP 5/08 i wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2007 r., sygn. akt I UK 37/07. Zakwestionował tezę, że w jego przypadku nie występuje całkowita nieściągalność wskazując, że nie posiada żadnego majątku, który mógłby zostać przeznaczony na spłatę należności, a postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Urząd Skarbowy doprowadziło do tego, że nie dysponuje żadnymi środkami ani majątkiem, który nadawałby się do zaspokojenia zobowiązań. Podkreślił, że nie doprowadził celowo do "upadku", a zaległości są wynikiem zmiany sytuacji rynkowej i nie otrzymaniem płatności od kontrahentów. Brak środków i stan zdrowia uniemożliwia prowadzenie działalności zarobkowej. Wskazał, że z wykazu sporządzonego przez Sąd Rejonowy w Z. wynika, że nie ma możliwości spłaty wyliczonych zobowiązań. Podkreślił, że opłaty za dostawę mediów, wydatki na zakup lekarstw, podatki są finansowane z wynagrodzenia żony, które nie przekracza kwoty 2.000 zł miesięcznie.

Radca prawny C. Ż., pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie. Uzasadniając stanowisko zakwestionował twierdzenie B. K., że nie był informowany oraz wzywany do zapłaty należnych składek za okres 1996-1999, ponieważ przeciwko skarżącemu była prowadzona egzekucja administracyjna, a na jego nieruchomości została ustanowiona hipoteka. Wskazał, że miesięczny dochód na członka rodziny wynosi 1.125 zł. Przytoczył przepisy art. 28 ust. 2 i 3 ustawy wskazując, że okoliczności wymienione w ust. 3 wskazują na trwałość niemożności uiszczenia zaległych składek, a sytuacja taka nie zachodzi u ubezpieczonego, który ma stałe źródło dochodu. Podkreślił, że w sprawie zastosowano również art. 28 ust. 3a ustawy (z odesłaniem do rozporządzenia), z tym że przepis ten dotyczy jedynie składek na ubezpieczenia społeczne i nie dotyczy składek na Fundusz Pracy oraz ubezpieczenia zdrowotne. Stwierdził, że żadna z przyczyn umorzenia wymienionych w rozporządzeniu nie zachodzi w przypadku skarżącego. Strona jest osobą w sile wieku, osiąga dochody, ma możliwość prowadzenia działalności gospodarczej. Podkreślił, że długotrwałość nie opłacania należnych składek stanowi szczególny przypadek naruszenia dyscypliny płatniczej. Zobowiązania wobec ZUS i funduszu ubezpieczenia zdrowotnego nie powinny być traktowane jako zobowiązania o charakterze drugorzędnym, które mogą być regulowane po zaspokojeniu innych wierzycieli. Wskazał, że organ rentowy jest płatnikiem świadczeń zasiłkowych oraz emerytalno-rentowych i brak ściągalności należnych składek powoduje trudności płatnicze.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach zważył, co następuje.

Skarga jest uzasadniona, choć z innych powodów niż zarzuciła strona, a które to powody Sąd wziął pod uwagę na mocy art. 134 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zmianami), zwanej dalej "ustawą p.p.s.a.", zgodnie z którym sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zmianami) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej (§ 1). Kontrola, o której mowa w § 1, sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej (§ 2).

Stosownie do art. 3 § 2 pkt 1 ustawy p.p.s.a., kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne.

Art. 145 § 1 ustawy p.p.s.a. stanowi, że sąd uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie:

1) uchyla decyzję lub postanowienie w całości albo w części, jeżeli stwierdzi:

a) naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,

b) naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego,

c) inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy;

2) stwierdza nieważność decyzji lub postanowienia w całości lub w części, jeżeli zachodzą przyczyny określone w art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego lub w innych przepisach;

3) stwierdza wydanie decyzji lub postanowienia z naruszeniem prawa, jeżeli zachodzą przyczyny określone w Kodeksie postępowania administracyjnego lub w innych przepisach.

Natomiast w razie nieuwzględnienia skargi sąd skargę oddala (art. 151 p.p.s.a.)

Sąd stwierdził naruszenie przepisów postępowania mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżona decyzja narusza bowiem przepis art. 134 k.p.a. w związku z art. 40 § 2 k.p.a., ponieważ organ nie przeprowadził w sposób należyty badania wstępnego wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy i orzekł merytorycznie w sytuacji, gdy rozpatrzenie tego wniosku było niedopuszczalne. Niedopuszczalność rozpatrzenia wniosku o ponowne była konsekwencją faktu, iż decyzja organu I instancji nie weszła do obrotu prawnego, ponieważ nie doręczono jej ustanowionemu przez stronę pełnomocnikowi.

Z akt sprawy wynika, że toczy się postępowanie w przedmiocie umorzenia składek na ubezpieczenia społeczne. Po rozpoznaniu wniosku strony Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił umorzenia składek stwierdzając, że nie zachodzi przesłanka całkowitej nieściągalności składek oraz ze względu na nie wystąpienie w sprawie uzasadnionego przypadku umorzenia w sytuacji, gdy całkowita nieściągalność nie występuje. W toku postępowania przed tym organem, strona – w dniu 15 sierpnia 2011 r. – ustanowiła pełnomocnika w osobie swojej żony E. K.. Pełnomocnictwo znajduje się w aktach sprawy. Z treści pełnomocnictwa wynika, że obejmuje upoważnienie do załatwiania wszystkich spraw w ZUS-ie; między innymi spraw dotyczących umorzenia wszystkich zaległości. Decyzja została doręczona stronie; nie została doręczona pełnomocnikowi. Strona złożyła wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Po jego rozpatrzeniu Zakład Ubezpieczeń Społecznych utrzymał tę decyzję w mocy, z czym nie zgodziła się strona składając skargę stanowiącą przedmiot niniejszego postępowania.

Postępowanie przed organami administracji toczyło się w przedmiotowej sprawie na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zmianami), zwanej dalej "ustawą". Na mocy art. 83 ust. 4 ustawy od decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, odwołanie do sądu powszechnego nie przysługuje (co jest zasadą w indywidualnych sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych). Stronie przysługuje prawo do wniesienia wniosku do Prezesa Zakładu o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji, określone w Kodeksie postępowania administracyjnego. Nadto na podstawie art. 123 ustawy w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Zgodnie z art. 129 § 1 i 2 k.p.a. odwołanie wnosi się do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał decyzję /§ 1/. Odwołanie wnosi się w terminie czternastu dni od dnia doręczenia decyzji stronie, a gdy decyzja została ogłoszona ustnie – od dnia jej ogłoszenia stronie. Art. 127 § 3 k.p.a. stanowi, że od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy; do wniosku tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji. Ten przepis prawny znajduje również zastosowanie w przedmiotowej sprawie.

Stosownie do art. 32 k.p.a. strona może działać przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Zgodnie zaś z art. 40 § 2 zdanie 1 k.p.a., jeżeli strona ustanowiła pełnomocnika, pisma doręcza się pełnomocnikowi.

Wykładnia systemowa wyżej przytoczonych przepisów prawnych wskazuje, że w sytuacji, gdy strona ustanowiła pełnomocnika, decyzję doręcza się pełnomocnikowi. Tylko takie doręczenie jest doręczeniem w rozumieniu kodeksu postępowania administracyjnego, a więc doręczeniem, z którym ustawodawca wiąże skutki prawne. Dopiero od takiego doręczenia rozpoczyna bieg termin do wniesienia odwołania. Doręczenie decyzji bezpośrednio do rąk strony, mimo ustanowienia przez nią pełnomocnika w sprawie, wywołuje tylko skutek wydania decyzji, a więc poinformowania strony o treści wydanej decyzji (wyjawienia treści na zewnątrz). Taka decyzja wiąże organ, który ją wydał; organ nie może już dokonać zmian w jej treści. Decyzja nie ma jednak mocy wiążącej dla strony i nie wywołuje dla niej żadnych skutków procesowych. W szczególności od takiego wadliwego doręczenia nie rozpoczyna bieg terminu do wniesienia odwołania od tej decyzji (również wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy); jest ono bowiem bezskuteczne. W konsekwencji, taka decyzja nie została jeszcze wprowadzona do obrotu i nie wywołuje skutków prawnych. Nie można się również od niej odwołać dopóki nie zostanie skutecznie doręczona, tzn. dopóki nie zostanie doręczona pełnomocnikowi.

Art. 134 k.p.a. stanowi, że organ odwoławczy stwierdza w drodze postanowienia niedopuszczalność odwołania oraz uchybienie terminu do wniesienia odwołania. Postanowienie w tej sprawie jest ostateczne.

Postępowanie odwoławcze dzieli się na dwa etapy. Pierwszym jest badanie wstępne odwołania, drugim – jego merytoryczne rozpoznanie. W postępowaniu wstępnym organ odwoławczy podejmuje czynności mające na celu ustalenie, czy odwołanie jest dopuszczalne oraz czy zostało wniesione z zachowaniem terminu. W pierwszej kolejności bada się dopuszczalność odwołania. Niedopuszczalność odwołania może wynikać z przyczyn o charakterze przedmiotowym obejmujących brak przedmiotu zaskarżenia oraz wyłączenie przez przepisy prawne możliwości zaskarżenia orzeczenia. Odwołanie nie służy od decyzji, która nie weszła do obrotu prawnego lub gdy czynność organu administracji państwowej nie jest decyzją administracyjną; niedopuszczalne jest także odwołanie od decyzji wydanej w postępowaniu jednoinstancyjnym w trybach szczególnych przewidzianych przepisami prawa. Niedopuszczalność odwołania może także wynikać z przyczyn o charakterze podmiotowym obejmujących sytuacje wniesienia odwołania przez osobę nie mającą legitymacji do wniesienia tego środka zaskarżenia zgodnie z art. 28 k.p.a. (np.: brak zdolności do czynności prawnych, wniesienie odwołania w imieniu strony przez osobę nieuprawnioną).

Wystąpienie jednej z przesłanek negatywnych, tj. niedopuszczalności odwołania lub uchybienia terminu do jego wniesienia, nakłada na organ odwoławczy obowiązek jej stwierdzenia w formie postanowienia. Treść art. 134 k.p.a., który zawiera bezwzględnie obowiązującą normę prawną wskazuje na związany charakter rozstrzygnięcia (zwrot "organ ... stwierdza"). Nie pozostawiono tu organowi odwoławczemu jakiejkolwiek sfery uznania (por. wyr. NSA z dnia 30 grudnia 1998 r., IV SA 2294/96, niepubl.; wyr. NSA z dnia 29 stycznia 1997 r., I SA/Gd 1482/96, niepubl.). Jeżeli organ odwoławczy stwierdzi niedopuszczalność odwołania lub uchybienie terminu do jego wniesienia wydaje, na podstawie art. 134 k.p.a., postanowienie, które ma charakter ostateczny. To postanowienie kończy postępowanie odwoławcze; organ nie jest uprawniony do przejścia do etapu rozpoznawczego postępowania – nie może w tym postępowaniu orzekać merytorycznie. Natomiast jeżeli nie zachodzi przesłanka niedopuszczalności lub uchybienia terminu, organ odwoławczy – bez wydawania jakiegokolwiek aktu prawnego – przechodzi do drugiej fazy postępowania odwoławczego i po merytorycznym rozpatrzeniu sprawy wydaje jedno z orzeczeń wymienionych w art. 138 k.p.a.

Sąd stwierdza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nieprawidłowo przeprowadził badanie wstępne wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy i przeszedł do drugiej fazy postępowania odwoławczego (fazy rozpoznawczej) w sytuacji, gdy nie był do tego uprawniony. Z akt sprawy wynika bowiem, że w postępowaniu przed organem I instancji strona ustanowiła pełnomocnika, a decyzja wydana w postępowaniu przed tym organem nie została pełnomocnikowi doręczona. Powyższe uchybienie miało taki skutek prawny, iż decyzja organu I instancji nie weszła do obrotu prawnego. Doręczenie jej stronie miało wyłącznie skutek informacyjny. Ponieważ decyzja nie weszła do obrotu prawnego, nie zaczął biec termin do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie i nie ma przedmiotu odwołania. W konsekwencji niedopuszczalne było prowadzenie merytorycznego postępowania z wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy i wydanie skarżonej decyzji.

Sąd jest obowiązany usunąć skarżoną decyzję z obrotu prawnego, ponieważ narusza ona prawo procesowe, a to przepis art. 134 k.p.a. w związku z art. 40 § 2 k.p.a. w stopniu mogącym mieć wpływ na wynik sprawy.

Mając na uwadze okoliczność, iż przepisy art. 40 § 2 k.p.a. i art. 134 k.p.a. są przepisami bezwzględnie obowiązującymi, Sąd był obowiązany zbadać, czy stwierdzone naruszenie prawa ma charakter rażący, ponieważ w takim przypadku Sąd nie uchyla skarżonej decyzji lecz stwierdza jej nieważność na mocy art. 145 § 1 pkt 2 ustawy p.p.s.a. Po rozważeniu całokształtu okoliczności sprawy, a także mając na względzie poglądy prawne wyrażone przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku o sygn. akt II GSK 463/08 z dnia 6 listopada 2008 r. (LEX nr 489048) Sąd stwierdził, że wykazane naruszenie prawa procesowego nie ma charakteru rażącego, ponieważ nie wywołało skutków prawnych niweczących zasady demokratycznego państwa prawa i nie tamuje stronie możliwości uzyskania satysfakcjonującego ją orzeczenia.

Wypełniając obowiązek informacyjny Sąd wskazuje stronie, że w wyniku uchylenia skarżonej decyzji sprawa wraca na etap postępowania odwoławczego, w ramach którego Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie obowiązany do przeprowadzenia badania wstępnego wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy – w oparciu o cenę prawną i zalecenia zawarte w tym wyroku, zaś prawidłowe doręczenie decyzji wydanej w postępowaniu przed organem I instancji otworzy stronie lub jej pełnomocnikowi możliwość wniesienia środka odwoławczego.

O uchyleniu zaskarżonej decyzji orzeczono na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy p.p.s.a.