I SA/Ol 468/12

Uzasadnienie

Wnioskiem z dnia 29 sierpnia 2012r. skarżąca F. S. zwróciła się

o zwolnienie od kosztów sądowych w tym wpisu od skargi w wysokości 100 zł oraz ustanowienie adwokata. Ze złożonego przez skarżącą formularza wniosku o stanie rodzinnym, majątku i dochodach wynika, iż wnioskodawczyni prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe. Jest emerytką z tego tytułu otrzymuje emeryturę w wysokości 1638 zł. Wnioskodawczyni jest współwłaścicielką mieszkania o powierzchni 56 m2

przy ul. "[...]". Innego majątku nie posiada: nieruchomości, zasobów pieniężnych, przedmiotów wartościowych powyżej 3000 euro.

Argumentując trudną sytuację materialną wnioskodawczyni wskazała, iż utrzymuje się jedynie z emerytury. Jest wdową, mieszka sama i sama prowadzi gospodarstwo domowe, nie korzysta z pomocy finansowej osób najbliższych. Dodała, iż jest osobą starszą i schorowaną, kilka dni wcześniej opuściła szpital po udarze. Wykazała również swoje miesięczne wydatki tj. czynsz 650 zł, opłata za gaz i prąd 180 zł, lekarstwa – 330 zł, zakup żywności 300 zł , zakup środków higieny 100 zł, zakup odzieży, obuwia 100 zł. Wyjaśniła, iż świadczenie emerytalne wystarcza jedynie na zaspokojenie podstawowych potrzeb i nie jest w stanie wygenerować żadnych nadwyżek, nie posiada również oszczędności.

Rozpoznając niniejszy wniosek wskazać należy, iż zgodnie z treścią przepisu art. 246 §1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ( Dz. U. z 2012r. , poz. 270 dalej cyt. jako p.p.s.a.), przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym następuje, w przypadku gdy osoba fizyczna wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Natomiast stosownie do pkt 2 §1 art. 246 ustawy, przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie częściowym następuje, gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. W myśl art. 245 § 3 p.p.s.a., prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych

i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Z powyższej regulacji wynika, iż chcąc ubiegać się o pomoc w zakresie częściowym czy też całkowitym, strona musi wykazać, że nie posiada żadnych środków na obronę swoich interesów przed sądem bądź środków wystarczających.

Powołane przepisy stanowią odstępstwo od generalnej zasady ponoszenia kosztów postępowania sądowoadministracyjnego zawartej w art. 199 p.p.s.a. Strona ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy musi zatem uprawdopodobnić, iż jej sytuacja materialna jest na tyle trudna, że uzasadnia wyjątkowe traktowanie.

W przypadku prawa pomocy mamy do czynienia z pomocą Budżetu Państwa osobom, które z uwagi na ich trudną sytuację materialną nie są w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Przesłanki przyznania prawa pomocy są przy tym określone ogólnie, a więc uznaniu sądu pozostawił ustawodawca ocenę przedstawionych we wniosku okoliczności przemawiających, zdaniem strony, za rozstrzygnięciem korzystnym dla niego. Należy zauważyć, że ciężar dowodu spoczywa na stronie składającej wniosek o przyznanie prawa pomocy. Wnioskodawca powinien zatem wykazać, że jego sytuacja materialna jest na tyle trudna, że nie jest w stanie pokryć kosztów procesu we własnym zakresie. Udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym jest formą jej dofinansowania z budżetu państwa i przez to sprowadzać się powinna do przypadków, w których zdobycie środków na sfinansowanie jej udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście obiektywnie niemożliwe. Należy ponadto zauważyć, że opłaty sądowe, do których zalicza się także wpis, stanowią rodzaj danin publicznych. Zwolnienie od ponoszenia tego rodzaju danin stanowi odstępstwo od konstytucyjnego obowiązku ich powszechnego i równego ponoszenia, wynikającego z art. 84 Konstytucji RP. Dlatego też mogą być stosowane w sytuacjach wyjątkowych, gdy istnieją uzasadnione powody do przerzucenia ciężaru dotyczącego danej osoby na współobywateli.

Jak już wskazano, prawo pomocy może być przyznane tylko wówczas, gdy strona nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania albo nie jest

w stanie ponieść pełnych kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie

i rodziny. Niewątpliwie konieczność zapłaty kosztów sądowych zawsze powoduje uszczerbek i ewentualnie konieczność ograniczenia innych wydatków, jednakże zastosowanie instytucji przyznania prawa pomocy jako wyjątku od zasady ponoszenia kosztów sądowych jest możliwe tylko w sytuacji powstania uszczerbku w koniecznym utrzymaniu, nie zaś w przypadku powstania jakiegokolwiek uszczerbku. Przez pojęcie uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny należy natomiast rozumieć zachwianie sytuacji materialnej i finansowej strony w taki sposób, iż nie jest ona

w stanie zapewnić sobie minimum warunków socjalnych.

Na wstępie niniejszych rozważań stwierdzić należy, że przedstawiona sytuacja materialna i rodzinna wnioskodawczyni nie pozwala na przyjęcie, iż w sprawie zachodzą szczególne okoliczności pozwalające na skuteczne ubieganie się

o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, w postaci zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika. W niniejszej sprawie uznano, że skarżąca wykazała przesłanki do zastosowania w jej przypadku prawa pomocy w zakresie częściowym w postaci zwolnienia od kosztów sądowych. Wzięto również pod uwagę, iż skarżąca jest zobowiązana do uiszczenia wpisów w trzech sprawach zawisłych przed tut. Sądem (łącznie do uiszczenia kwoty 300 zł).

Zgodzić należy się ze skarżącą, iż jej sytuacja finansowa nie pozwala na zgromadzenie większych zasobów finansowych, co w konsekwencji powoduje, iż może mieć ona trudności z uiszczeniem kosztów sądowych. Uzyskiwane świadczenie emerytalne przeznaczane jest na bieżące koszty utrzymania skarżącej. Wzięto również pod uwagę, iż skarżąca jest osobą starszą i schorowaną, która część swoich dochodów musi przeznaczać na leczenie i lekarstwa.

Biorąc jednakże pod uwagę całokształt sytuacji majątkowej i rodzinnej wnioskodawczyni stwierdzić należy, iż nie jest ona na tyle zła, aby uprawniała do przyznania jej prawa pomocy w zakresie całkowitym. Oceniając sytuację materialną wzięto pod uwagę, iż wnioskodawczyni posiada stałe i regularne dochody z tytułu emerytury w wysokości 1638 zł miesięcznie, które wystarczają na zaspokojenie niezbędnych potrzeb. Nikt nie pozostaje na utrzymaniu wnioskodawczyni. Stwierdzić również należy, iż sytuacja bytowa skarżącej jest stabilna. Wnioskodawczyni posiada stałe miejsce zamieszkania, mieszkanie o powierzchni 56 m2 zabezpieczające jej potrzeby mieszkaniowe. Ponadto na podstawie akt administracyjnych ustalono, iż skarżąca jest właścicielką miejsca garażowego w budynku mieszkalnym przy ul. "[...]". Wskazać zatem należy, iż nieruchomości będące własnością skarżącej mogą ewentualnie służyć jako zabezpieczenie pożyczki bądź kredytu. Mogą również służyć pozyskaniu środków finansowych w inny sposób np. poprzez ich wynajęcie,

a nawet w przypadku miejsca garażowego ewentualną sprzedaż Trudno bowiem uznać, aby skarżąca będąca osobą starszą i schorowaną korzystała z miejsca garażowego znajdującego się w drugiej części miasta i odległego od jej miejsca zamieszkania. Podkreślić zatem należy, że posiadanie majątku w postaci nieruchomości wiąże się z potencjalnymi możliwościami zdobycia środków pieniężnych.

W przedstawionych okolicznościach faktycznych uznano, iż uzyskująca stałe

i regularne dochody skarżąca, posiadająca dodatkowy majątek nieruchomy w postaci miejsca garażowego, będzie w stanie ponieść ewentualne koszty związane

z ustanowieniem adwokata. Na marginesie wskazać należy, iż ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika na etapie postępowania przed Sądem I instancji ma charakter fakultatywny, od którego nie zależy dalszy byt sprawy, w przeciwieństwie do uiszczenia kosztów sądowych związanych z zainicjowaniem postępowania sądowego.

Zwalniając zatem skarżącą z obowiązku uiszczania kosztów sądowych w trzech sprawach zawisłych przed tut. Sądem, umożliwiono jej podjęcie ewentualnych starań

o ustanowienie fachowego pełnomocnika. W ocenie rozpoznającego wniosek przedstawione przez skarżącą okoliczności nie uprawniają bowiem do stwierdzenia, jak wymaga tego art. 246 § 1 pkt. 1 p.p.s.a., że nie jest ona w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Uznano, iż skarżąca nie jest w stanie ponieść kosztów związanych z wniesieniem skargi. Jeżeli jednak w ocenie skarżącej zachodzi konieczność ustanowienia adwokata, to przy braku obowiązku poniesienia kosztów sądowych, będzie ona w stanie podjąć starania by wygospodarować środki na jego opłacenie.

Dodatkowo argumentując odmowę przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym wskazać należy, iż ustanowienie stronie w toku postępowania przed sądem I instancji pełnomocnika z urzędu powinno mieć charakter zupełnie wyjątkowy. Złożona przez stronę skarga ma dla sądu wyłącznie charakter niewiążącej informacji na temat wadliwości aktu czy działania (zaniechania) organu. Sąd I instancji, nie będąc związany granicami skargi, zobowiązany jest do wzięcia pod uwagę z urzędu wszelkich ewentualnych naruszeń prawa dokonanych przez organ administracji, którego akt lub czynność zostały zaskarżone. Oznacza to, że sąd ma nie tylko prawo ale przede wszystkim obowiązek dokonać oceny zgodności z prawem zaskarżonego aktu administracyjnego nawet wówczas, gdy dany zarzut nie został podniesiony w skardze. Co ważne przepis art. 6 p.p.s.a. zobowiązuje sąd do udzielania stronie występującej bez profesjonalnego pełnomocnika potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz do pouczania o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań, zapewniając tym samym ochronę takiej strony. Należy w tym miejscu wskazać na pogląd prawny wyrażony w postanowieniu NSA z 20.06.2008 r. Sygn. akt II OZ 625/08 LEX nr 493568, w którym Sąd stwierdził, że ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika z urzędu następuje tylko wówczas gdy brak profesjonalnej pomocy prawnej może pozbawić stronę możliwości obrony swoich praw. Takie niebezpieczeństwo nie zachodzi w postępowaniu przed wojewódzkim sądem administracyjnym z uwagi na gwarancje procesowe przewidziane w art. 134 § 1 i art. 140 § 1 p.p.s.a. Dlatego też brak udziału zawodowego pełnomocnika nie pozbawia skarżącą możliwości dochodzenia swoich praw przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Olsztynie. Dodatkowo wskazać należy, iż skarżąca nie ma obowiązku uczestniczenia w posiedzeniach Sądu oraz może ustanowić swoim pełnomocnikiem osoby bliskie np. rodzeństwo lub zstępnych (art. 35 § 1 p.p.s.a.).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 246 §1 pkt 2 p.p.s.a. i art. 258§2 pkt 7 p.p.s.a. orzec należało jak w sentencji.