II OZ 537/14

Uzasadnienie

Pismem z dnia 11 września 2013 r. [...] z siedzibą w K. na decyzje Generalnego Dyrektor Ochrony Środowiska z dnia [...] sierpnia 2013 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania.

Następnie [...] z siedzibą w K. zwróciło się o przyznanie prawa pomocy w zakresie obejmującym częściowe zwolnienie od kosztów sądowych. Z treści złożonego na urzędowym formularzu wniosku z 19 grudnia 2013 r., statutu Towarzystwa oraz nadesłanych na wezwanie wyciągu z rachunku bankowego za okres od października do grudnia ubiegłego roku, uchwały określającej wysokość składek członkowskich, listy członków Towarzystwa, a także dodatkowego oświadczenia z 3 lutego 2014 r. wynika, że strona skarżąca jest tzw. stowarzyszeniem "rejestrowym", które posiada osobowość prawną. Jej celem jest prowadzenie działalności w zakresie ekologii, ochrony środowiska, dziedzictwa przyrodniczego i edukacji. Aktualnie Towarzystwo liczy 34 członków, jednakże 11 z nich uchyla się od płacenia składek i prawdopodobnie zostaną one wykluczone ze Stowarzyszenia. Pozostali członkowie uiszczają składki roczne. Podstawowa składka roczna wynosi 50 zł, natomiast składki ulgowe 25 zł lub 12 zł. 3 spośród 34 osób uiszczają składkę ulgową w najniższej z podanych wysokości. Realne dochody Towarzystwa z tytułu składek wynoszą ok. 1.036 zł. Saldo rachunku bankowego skarżącego na koniec okresu ujętego w nadesłanym wyciągu wyniosło 27,56 zł. Towarzystwo podało, że jego zobowiązania przekraczają posiadane środki. Podkreśliło, że jego działalność z założenia opiera się na pracy społecznej – jest to praca o charakterze eksperckim, wykonywana bez wynagrodzenia. Koszty rzutują na zobowiązania, czego przejawem są straty finansowe. Składki członkowskie są jedynym źródłem dochodów, które nie pokrywają kosztów funkcjonowania Towarzystwa. Kwota uzyskana ze składek w skali roku starcza na pokrycie kosztów korespondencji i materiałów biurowych. Stowarzyszenie nie zatrudnia pracowników, nie prowadzi działalności gospodarczej, podejmuje jednak kroki zmierzające do pozyskiwania darowizn. Towarzystwo eliminuje koszty zatrudniania ekspertów zewnętrznych. Produktem jego pracy są ekspertyzy. Ich rynkowa wartość przekracza ponoszone koszty funkcjonowania. Nie przynoszą one jednak realnego przychodu. Wynik finansowy Towarzystwa za 2012 r. wyniósł -6.295,66 zł. Rok 2013 zamknęła porównywalna strata. Stowarzyszenie zaznaczyło też, że w przedmiotowej sprawie poniosło duże koszty dokumentacji terenowych, a występuje w niej, reprezentując interes społeczny, jakim jest ochrona przyrody.

Postanowieniem z 17 lutego 2014 r. sygn. akt IV SA/Wa 2335/13 referendarz sądowy odmówił Towarzystwu przyznania prawa pomocy w zakresie obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych. Towarzystwo w piśmie z 18 marca 2014 r., wniosło sprzeciw, w którym podtrzymało argumentację zawartą we wniosku o udzielenie prawa pomocy. Podkreśliło także, że wobec braku środków finansowych na działalność, pokrycie wpisu wymagałoby sięgnięcia do prywatnych środków członków Towarzystwa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2014 r. na podstawie art. 246 § 2 i § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz. U. z 2012 r. poz. 270 - dalej "p.p.s.a." odmówił przyznania Towarzystwu prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. W uzasadnieniu postanowienia Sąd wskazał, że Towarzystwo nie wykazało, że podjęło nie jakiekolwiek działania, lecz działania celowe zmierzające do zabezpieczenia środków finansowych na pokrycie kosztów postępowania sądowego. Nie jest wystarczającym twierdzenie, że źródłem dochodu Towarzystwa są wyłącznie składki członkowskie, a jego działalność opiera się na społecznej działalności członków. Jeżeli działalność Towarzystwa związana jest z realizacją jego praw przed sądem, to wiąże się ona także z obowiązkiem uiszczania kosztów postępowania sądowego. Towarzystwo powinno więc wziąć pod uwagę swój udział w postępowaniach sądowych i zgromadzić na ten cel odpowiednie środki np. w formie składek członkowskich na odpowiednio wysokim poziomie. Z obowiązku tego nie zwalnia fakt, że nie zdecydowało się podjąć uchwały w przedmiocie obowiązku uiszczania składek członkowskich w wysokości adekwatnej do szeroko zakreślonych w statucie form działalności. Wskazać bowiem należy, że przesłany statut Towarzystwa zakłada w § 12 d obowiązek regularnego opłacania składek przez członków zwyczajnych Towarzystwa, zaś § 13 przewiduje zwolnienie ze składek członkowskich członków honorowych Towarzystwa. Nic nie stoi więc na przeszkodzie, aby członkowie Towarzystwa, w przypadku braku innych źródeł finansowania, celem prowadzenia postępowania sądowoadministracyjnego, zebrali środki konieczne do opłacenia wpisu sądowego. W świetle § 25 statutu Towarzystwa – który jest w znacznej części powtórzeniem art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) – źródłami powstania jego majątku są składki członkowskie, darowizny, zapisy i spadki, środki pochodzące z ofiarności publicznej lub ze sponsoringu, dotacje, subwencje, udziały, lokaty. Zatem Towarzystwo ma możliwość uzyskania środków finansowych na prowadzenie działalności, w tym na prowadzenie procesów sądowych. Natomiast fakt, że świadomie z niej nie korzysta, tak jak w niniejszym przypadku nie może przemawiać za uprzywilejowanym traktowaniem wniosku o przyznanie prawa pomocy, z czego władze Stowarzyszenia powinny sobie zdawać sprawę. Skoro Towarzystwo zakładane było w określonym celu, to jego forma prawna, zakres działalności, a przede wszystkim podstawy finansowania powinny zostać tak określone, by cel ten mógł być realizowany bez przerzucania ciężaru funkcjonowania Towarzystwa na Państwo.

Zdaniem Sądu Towarzystwo pomija całkowicie istotę działania stowarzyszeń, która opiera się na samodzielności działania stowarzyszenia. Samodzielność ta przejawia się m.in. w oparciu działalności na własnym majątku. Majątek ten, jak już wyżej wskazano, powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej. Nie ulega wątpliwości, że szeroko zakreślone cele, które nakłada na siebie Towarzystwo realizowane są z tego właśnie majątku. Jeżeli założyciele Towarzystwa, przyjmując cele swojej działalności są świadomi, że nie posiadają ani też nie będą w stanie zdobyć środków na jej prowadzenie, to powstaje pytanie o cel działania takiej organizacji. Istota działania stowarzyszenia z natury rzeczy wyklucza bowiem przerzucenie niemalże całości kosztów jego działalności na Skarb Państwa, a do takiej sytuacji prowadziłoby zaakceptowanie stanowiska reprezentowanego przez Towarzystwo. Odmiennie oceniać należałoby sytuację, w której stowarzyszenie, zakładając sobie pewne cele, jednocześnie jasno i precyzyjnie określa sposoby pozyskania środków, z których owe cele będą realizowane, lecz z przyczyn od siebie niezależnych nie jest w stanie z tych sposobów skorzystać. Tymczasem argumentacja wniosku wskazuje, że członkami Towarzystwa są osoby, które nie mając środków na realizację celów określonych w regulaminie, konsekwentnie dążą do stworzenia sytuacji, w której działalność Towarzystwa realizowana będzie z budżetu Państwa.

[...] z siedzibą w K. pismem z dnia 15 maja 2014 r. wniosło zażalenie na postanowienie WSA w Warszawie z dnia 23 kwietnia 2014 r.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a., osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Z przytoczonego powyżej przepisu wynika, że ubiegającego się o to prawo obciąża obowiązek wykazania, że znajduje się w określonej sytuacji materialnej uprawniającej do przyznania mu prawa pomocy w zakresie częściowym, w tym poprzez zwolnienie od kosztów sądowych.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, w świetle przedstawionych przez stronę okoliczności należy podzielić stanowisko Sądu pierwszej instancji, że sytuacja materialna skarżącego Towarzystwo nie uzasadnia przyznania mu prawa pomocy w zakresie częściowym. Z przedstawionej przez skarżące Towarzystwo sytuacji finansowej nie można bowiem przyjąć, że nie jest ono w stanie ponieść kosztów sądowych. Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że Sąd pierwszej instancji zbadał sytuację materialną strony i poddał ją wszechstronnej analizie również z punktu widzenia działalności organizacyjnej Towarzystwa wynikającej z regulaminu strony wnioskującej. Po pierwsze, z treści art. 42 ust. 2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach wynika, że skarżące Stowarzyszenie jako stowarzyszenie zwykłe może uzyskiwać środki na swoją działalność ze składek członkowskich. Wynika z tego, że stowarzyszenie zwykłe winno zapewnić środki na prowadzenie swojej działalności poprzez utrzymanie wysokości składek członkowskich na odpowiednim poziomie. Dodatkowo w związku z celami statutowymi skarżące Towarzystwo winno liczyć się z konsekwencjami podejmowanych działań. A zatem sam charakter działalności Towarzystwa nie może uzasadniać przyznanie prawa pomocy, tym bardziej, że z oświadczenia zawartego we wniosku o przyznanie prawa pomocy nie wynika w sposób jednoznaczny, aby skarżące Towarzystwo nie było w stanie ponieść kosztów postępowania.

Podkreślić należy, że instytucja prawa pomocy stanowi pomoc państwa dla osób prawnych, a także innych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej – gdy wykażą, że nie mają dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Towarzystwo ubiegające się o taką pomoc winno najpierw poczynić kroki celem skutecznego uzyskania odpowiednich środków finansowych od jego członków.

W tych warunkach Sąd pierwszej instancji zasadnie przyjął, że wnioskodawca nie wykazał obiektywnych okoliczności wskazujących, że zdobycie środków pieniężnych na opłacenie kosztów sądowych jest rzeczywiście niemożliwe. Ponadto na obecnym etapie postępowania, celem zagwarantowania realizacji statutowej działalności Stowarzyszenia, wymagany koszt sądowy to 200 złotych wpisu sądowego od skargi. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego skarżące Towarzystwo nie wykazało, że nie jest w stanie wygospodarować takiej kwoty.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny w oparciu o art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a. postanowił zażalenie oddalić.