II OZ 513/14

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 22 kwietnia 2014 r., sygn. akt IV SA/Wa 344/14 odmówił Stowarzyszeniu Ekologicznemu [...] z siedzibą w W. przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym - zwolnienia od kosztów sądowych w sprawie ze skarg Stowarzyszenia Ekologicznego [...] z siedzibą w W., B. K. i E. D. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] grudnia 2013 r., nr [...] w przedmiocie ustalenia warunków zabudowy.

W uzasadnieniu Sąd I instancji wskazał, że osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej obowiązana jest wykazać nie tylko, że nie ma odpowiednich środków na poniesienie kosztów postępowania, ale także że nie posiada ich, chociaż podjęto wszelkie niezbędne działania zmierzające do ich pozyskania. Nadto Sąd podniósł, że obowiązkiem strony wynikającym z ogólnej zasady dotyczącej kosztów postępowania, jest ponoszenie kosztów związanych ze swoim udziałem w sprawie. Zwolnienie z tego obowiązku może nastąpić tylko w sytuacjach wyjątkowych, kiedy to strona nie z własnej winy pozbawiona jest środków niezbędnych na pokrycie tych kosztów. Przerzucenie ciężaru funkcjonowania stowarzyszeń na Państwo przez uzyskanie zwolnienia od kosztów sądowych, rodzi ten skutek, że faktycznie działalność tego stowarzyszenia zostaje finansowana ze środków publicznych, co przeczy zasadzie, iż stowarzyszenia prowadzą działalność na bazie własnego majątku .

Sąd wskazał, że w niniejszej sprawie stroną wnioskującą jest stowarzyszenie zwykłe, które w myśl przepisu art. 42 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.) wprawdzie nie może prowadzić działalności gospodarczej ani przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej, lecz jednak może uzyskiwać środki na swoją działalność ze składek członkowskich.

Ograniczenie źródeł finansowania stowarzyszenia zwykłego nie oznacza jednak, że określając cele i formy działania założyciele nie mają obowiązku przewidzieć środków na działalność takiego stowarzyszenia, zawierając w tym zakresie odpowiednie postanowienia w regulaminie stanowiącym podstawę jego funkcjonowania. Realizując cele regulaminowe, np. poprzez wszczynanie postępowań przed sądami administracyjnymi, członkowie Stowarzyszenia powinni z kolei - w razie trudności w prowadzeniu działalności regulaminowej - podjąć odpowiednie kroki w celu uzyskania niezbędnych środków finansowych, np. poprzez zwiększenie liczby członków, czy ustalenie składki członkowskiej na odpowiednio wysokim poziomie. Brak zapewnienia stałego źródła dochodów nie może przemawiać za uprzywilejowanym traktowaniem Stowarzyszenia przy rozpatrywaniu jego wniosku o przyznanie prawa pomocy. Zwolnienie strony od kosztów postępowania sądowego, w sytuacji, kiedy sama pozbawia się możliwości uzyskania środków finansowych, jest niezasadne.

Sąd zwrócił uwagę, że jak wynika z regulaminu wnioskodawcy, celem jego działania jest ochrona środowiska, a środkami działania są m. in. "podejmowanie przewidzianych prawem działań interwencyjnych w przypadku naruszania przepisów ochrony środowiska" (pkt 4.1 regulaminu) i "występowanie na prawach strony jako reprezentanta interesu (faktycznego lub prawnego) o charakterze społecznym w postępowaniach administracyjnych i procesach sądowych" (pkt 4.5 regulaminu).

W ocenie Sądu, wnioskodawca wskazując takie cele i przewidując udział w postępowaniach przez sądami, powinien liczyć się ze związaną z tym koniecznością ponoszenia kosztów. W szczególności w sytuacji, gdy powołując się na swoje cele statutowe, zdecydował się skorzystać z drogi sądowoadministracyjnej, powinien wygospodarować środki na pokrycie kosztów sądowych. Brak skuteczności w dążeniu do zwiększenia składek członkowskich do takiego poziomu, aby Stowarzyszenie bez przeszkód mogło realizować cele określone w regulaminie, nie jest argumentem przemawiającym za przerzuceniem ciężaru finansowego niniejszego postępowania na Państwo. Wnioskodawca nie wykazał obiektywnych okoliczności wskazujących, że zdobycie środków pieniężnych na opłacenie kosztów sądowych jest rzeczywiście niemożliwe.

Na powyższe postanowienie skarżące Stowarzyszenie złożyło zażalenie, podnosząc, że nie zgadza się ze stanowiskiem Sądu, iż Stowarzyszenie nie podejmuje skutecznych działań dla poprawy swojej sytuacji finansowej. O podejmowaniu takich działań w ocenie skarżącego świadczy ilość wnoszonych i dotychczas opłaconych skarg do sądu. Sąd nie wziął pod uwagę, że Stowarzyszenie może realnie nie mieć środków finansowych, a członkowie Stowarzyszenia nie mogą w nieskończoność zwiększać wydatków na jego działalność.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do art. 246 § 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), dalej p.p.s.a., osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej może być przyznane prawo pomocy w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Z powyższego przepisu wynika, że to na wnioskodawcy spoczywa ciężar wykazania braku możliwości poniesienia kosztów postępowania.

Ponadto, osoba prawna oraz inna organizacja nieposiadająca osobowości prawnej powinna wykazać nie tylko, że nie ma środków na poniesienie tych kosztów, ale także, że nie ma ich, pomimo iż podjęła wszelkie niezbędne działania by zdobyć fundusze na pokrycie wydatków (J. P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2006, s. 504).

W rozpoznawanej sprawie skarżące Stowarzyszenie nie wykazało, że podjęło czynności zmierzające do zabezpieczenia środków finansowych na pokrycie kosztów postępowania sądowego. Jeżeli działalność Stowarzyszenia zakłada udział w postępowaniach sądowych (punkt 4.5 regulaminu), to wiąże się ona także z obowiązkiem uiszczenia kosztów postępowania sądowego. Stowarzyszenie powinno więc wziąć pod uwagę swój udział w postępowaniach sądowych i zgromadzić na ten cel odpowiednie środki. Okoliczność, że Stowarzyszenie jest organizacją non profit nie oznacza, że jest zwolnione od zapewnienia środków na prowadzenie działalności regulaminowej, w zakres której wchodzą również sprawy sądowe, wymagające co do zasady uiszczania opłat i czynienia wydatków. Brak stałego źródła dochodów czy duża ilość postępowań sądowych wnioskodawcy, nie mogą przemawiać za uprzywilejowanym traktowaniem Stowarzyszenia przy rozpatrywaniu jego wniosków o przyznanie prawa pomocy. Stowarzyszenie zwiększając zakres swojej aktywności, winno zadbać również o zwiększenie źródeł finansowania. Jak słusznie zauważył Sąd I instancji, przy okazji wcześniej rozpoznawanych wniosków o przyznanie prawa pomocy skarżącemu wielokrotnie już wskazywano na dopuszczalne możliwości poprawy jego kondycji finansowej. Tymczasem Stowarzyszenie oprócz zwiększenia liczby członków nie podjęło żadnych innych działań mogących zwiększyć jego dochody, na przykład poprzez przekształcenie się w stowarzyszenie rejestrowe, mające znacznie szersze możliwości gromadzenia środków.

Należy mieć na uwadze, że skoro Stowarzyszenie chce aktywnie uczestniczyć w dużej liczbie postępowań sądowych, winno liczyć się ze związaną z tym koniecznością ponoszenia kosztów. Przerzucanie ciężaru funkcjonowania Stowarzyszenia na Państwo przez uzyskanie zwolnienia od kosztów sądowych powoduje, że faktycznie działalność Stowarzyszenia finansowana jest ze środków publicznych, a to prowadzi do zaprzeczenia zasady, że Stowarzyszenie prowadzi działalność na bazie własnego majątku (zob. postanowienie NSA z dnia 17.06.2011 r., sygn. akt II OZ 491/11). Jeżeli członkowie Stowarzyszenia nie chcą pokrywać kosztów szerokiej działalności Stowarzyszenia, bądź przekształcić je w inną formę działalności społecznej pozwalającą na uzyskanie większych środków finansowych od podmiotów zewnętrznych, to powinni rozważyć ograniczenie działalności Stowarzyszenia, pozwalające na jej sfinansowanie ze składek członkowskich a nie ze środków publicznych, czego żąda się w zażaleniu.

W tej sytuacji, wobec braku zaistnienia przesłanek o których mowa w art. 246 § 2 pkt 2 p.p.s.a., uznać należy, że Sąd I instancji zasadnie odmówił wnioskodawcy przyznania prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

Mając powyższe na względzie, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a. postanowił zażalenie oddalić.